खोज

लुम्बिनीको बगैंचामा माता मायादेवीको कोखबाट सिद्धार्थ गौतमको जन्म भयो । लुम्बिनीबाट दरबार फर्केको बाटोलाई ‘माता मायादेवी सुत्केरी मार्ग’ को नामाकरण गरिएको छ । जुन बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनीदेखि बाल्यकाल बिताएको शुद्धोधनको राजधानी रहेका तिलौराकोटसम्म पर्दछ ।यो मार्ग बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनीबाट पडरिया हुँदै मनौरी, सिवलवा, विजुवा, सिसहनिया, दोहनी, निग्लिहवा, टुईन स्तुप हुँदै शाक्य वंशिय राजधानी तिलौराकोट सम्म पुग्छ । यो मार्गमा यात्रा गर्दा धुलौटे, ग्राभेल, खेत, कुलो र कालोपत्रे बाटो हुँदै ३९ किलोमिटर यात्रा गर्नुपर्ने हुन्छ । लुम्बिनी र कपिलवस्तुको पर्यटन विकासका लागि नयाँ गन्तब्यका रूपमा ८ वर्ष अघि मायादेवी सुत्केरी मार्ग पहिचान गरिएको थियो । सुत्केरी मार्गलाई पर्यटन प्रोडक्ट बनाउने अवधारणा लुम्बिनी विकास कोषका सद्भावना राजदूत तथा पर्यटनविद् विक्रम पाँडेकाजीले ल्याएका हुन् ।
मायादेवी राजधानी घर फर्केको बाटोको रुट भने लामो समयदेखि बुद्धस्थलबारेमा पुरातात्विक अध्ययन अन्वेषणमा लागेका वरिष्ठ पुरातत्वविद् वसन्त विडारीले पत्ता लगाएका हुन् । मायादेवी राजधानी घर फर्केको बाटोको रुटबारे धेरै अध्ययन अनुसन्धान गरेर उनले उजागर गरेका हुन् । बुद्ध जन्मस्थल लुम्बिनीमा ठूलो संख्यामा पर्यटक आउने गरेको भएपनि गौतम बुद्धका पिता शुद्धोधनको गणराज्य कपिलवस्तुमा झिनो संख्यामा आउने गरेका पर्यटकलाई दृष्टिगत गरि सो मार्गलाई नयाँ पर्यटकीय प्रडक्टको रूपमा बिकास गर्न थालिएको हो । कपिलवस्तुमा आउने पर्यटकको बसाइँ अबधी समेत कम हुँदा स्थानीयले पर्यटन क्षेत्रबाट चाहेको आम्दानी गर्न सकेका छैनन् । लुम्बिनी आएका पर्यटकमध्ये करिब १३ प्रतिशत मात्रै कपिलवस्तु आउने गरेका छन् ।

माता मायादेवी सुत्केरी मार्गलाई पर्यटकीय प्रोडक्टको रूपमा बिकास गर्न सकिए तिलौराकोट आउने पर्यटकको संख्या बृद्धि गर्न सकिने र उनीहरूको बसाइँ लम्ब्याउन सकिने देखिएको छ । जस्ले यहाँको पर्यटन प्रबद्र्धनमा सहयोग पुग्ने अपेक्षाका साथमा मार्गलाई पर्यटनको नयाँ प्रोडक्टको रूपमा बिकास गर्न शुरु गरिएको हो ।यस मार्गको प्रबद्र्धन गर्न पर्यटनविद् विक्रम पाँडेकाजीको अगुवाईमा नयाँ पर्यटकीय गन्तब्यका रूपमा विकास गर्न तत्कालिन नेपाल पर्यटन बोर्डका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत डा. धनन्जय रेग्मी, बोर्ड अन्तर्गत बुद्ध सर्किट टुरिजम प्रमोशन समितिका २० जना पदाधिकारी यात्रामा सहभागी भएका थिए । उनीहरूले ५ घण्टामा करिब ३६ किमी बाटो यात्रा गरेका थिए । सुत्केरी मार्गको विकास गर्न युनेस्कोका तत्कालिन नेपाल प्रतिनिधि क्रिस्चियन म्यानहर्ट र परामर्शदाता थोमश स्क्ररोमले उक्त बाटोमा साईकल यात्रा गरेका थिए ।
विश्व बैंकले मायादेवी सुत्केरी भएर पहिलो पटक दरबार फर्केको बाटोलाई मायादेवी ट्रेलका रूपमा विकास गर्न रुचि देखाउँदै आएको छ । सो रुटमा तिलौराकोटदेखि लुम्बिनी सम्म युएसएडले २०८० सालमा मायादेवी ट्रेल रनको आयोजना गरेको थियो । बुद्धिष्ट सर्किट डट कमको आयोजनामा यसै बर्ष मंसिर महिनामा १० जना लेडी बाईक राईडरले बाईक राईडिङ्ग गरेका थिए । सो मार्गमा महिला बाईक राईडरको समूह (दुई पाग्रें क्विन्स) ले शान्ति यात्रा गरेका हुन ।
‘बिगतमा यो मार्ग ओझेलमा थियो । यो मार्गलाई नयाँ पर्यटकीय प्रोडक्टको रूपमा बिकास गरेर कपिलवस्तुमा समेत पर्यटक भित्राउन र उनीहरूको बसाइँ लम्ब्याउन सकिन्छ’ पाँडेकाजीले भने । ‘नयाँ काम गर्नुपर्छ भनेर मैले यो अवधारणा ल्याएको हुँ । यसको प्रचार प्रसारका लागि बिभिन्न राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा यसको बिशेषता उल्लेख गर्दै आएको छुु,’ उनले थपे । संसारका ५० करोड बुद्धिस्ट महिला बौद्ध धर्मावलम्बी रहेको र उनीहरूको आस्थाको केन्द्र लुम्बिनी पनि रहेकाले माता मायादेवी सुत्केरी मार्गको ३ रात ४ दिनको प्याकेजको पैदल यात्राको योजना गरेर यो रुटलाई नयाँ रुटको रूपमा बिकास गर्न सकिने उनको बुझाई छ । बिश्वभरि यो मार्गको महत्व स्थापित गरेर यो मार्गलाई पर्यटनको महागन्तब्य बनाउन सकिनेमा उनी बिश्वस्त छन ।

गौतम बुद्धको जन्म भएको स्थान र मायादेवीको आशीर्वादले यो स्थान बौद्ध धर्मावलम्बीहरूको लागि पवित्र तीर्थस्थल बनेको अध्यात्मिक महत्व छ । त्यसैगरि यो मार्गले प्राचीन समयका जनजीवन, यात्रा, र संस्कृतिको झलक दिएर एतिहासिकता झल्काउँछ । त्यस्तै विश्वभरका श्रद्धालुहरू र पर्यटकहरूको आकर्षण केन्द्र बन्दै जानु यसको पर्यटकिय महŒव हो । माता मायादेवीको सुत्केरी मार्ग नारी शक्तिको सम्मानको प्रतीक हुनुका साथै यस्ले एउटा आमाको त्याग र प्रेमलाई झल्काउने भएकाले यसलाई नारी सम्मान र मातृत्वको प्रतीकको रूपमा लिने गरिन्छ । यो मार्गलाई पर्यटकीय प्रोडक्टको रूपमा बिकास गर्न सुरक्षित र सुबिधाजनक पदमार्ग निर्माण, साइकल ट्रेल, विश्रामस्थल, स्थानीयस्तरमा होमस्टे र इको–लजको सुबिधा थप्न आवश्यक रहेको लुम्बिनी बिकास कोषका परिषद सदस्य गोपीकृष्ण शर्मा बताउँछन । सो मार्गमा बुद्ध र मायादेवीसँग सम्बन्धित मूर्तिकलाको स्थापना, स्थानीय कला, संगीतको झल्को, श्रद्धालुका लागि ध्यान केन्द्रनिर्माण गर्न आवश्यक रहेको उनी बताउँछन । प्रबिधि मार्फत प्रचार गर्न मार्गको भर्चुअल टुर, मोबाइल एप्स, र वेबसाइटमार्फत प्रचार गर्न मल्टिमिडिया सामग्रीको उत्पादन आवश्यक रहेकोमा शर्माको जोड छ ।

लुम्बिनी र कपिलवस्तु क्षेत्रमा पर्यटक बृद्धि गर्न मार्गको परिकल्पनाले भूमिका खेल्ने तर पर्यटकको बसाइँ बढाउन सुबिधा भने बृद्धि गर्न आवश्यक हुने लुम्बिनी विकास कोषका वरिष्ठ निर्देशक ज्ञानीन राई बताउँछन । “यो मार्गलाई पर्यटकीय प्रोडक्टको रूपमा अगाडि बढाउँदै गर्दा अहिलेको सुबिधाको नक्सांकनसँगै सुबिधाको उपलब्धता सुनिश्चिताले लुम्बिनी आउने पर्यटकको बसाइँ बृद्धि गर्न भूमिका खेल्छ । यसले पर्यटन प्रबद्र्धनमा सहयोग पुग्छ ।” बरिष्ठ निर्देशक राईले भने । यसको बिकास र प्रबद्र्धनमा परिकल्पनाकार पाडेँकाजी सँगै नेपाल पर्यटन बोर्ड र युएसएडले समेत चासो राख्दै आएको उनले जानकारी दिए । “एक तहको नक्सांकनको काम भएको छ । लुम्बिनीदेखि तिलौराकोट पुग्दा सम्म के–के सुबिधा छ र कति कति दुरीमा छ । कस्तो खालको लगानी भित्राउन सकिन्छ भन्ने बिषयमा युएसएडले अध्ययन गरिराखेको छ,” उनले भने । माता मायादेवी सुत्केरी मार्गलाई नयाँ पर्यटकिय प्रोडक्टको रूपमा अगाडि बढाउँदा लुम्बिनी र कपिलवस्तु क्षेत्रको आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक उत्थानमा सहयोग पुग्ने उनले बताए ।