खोज

बुटवल, १६ कार्तिक । 

लुम्बिनी प्रदेशमा हाल ७ सय भन्दा बढी मह उत्पादक किसान छन् । उनीहरूले वर्षमा १५ हजार मेट्रिक टन भन्दा बढी मह उत्पादन गरी बिक्री वितरण गर्दै आएका छन् । अघिल्ला वर्षहरूमा किसानले उत्पादन गरेको महले बजार पाएको थिएन ।

बजारमा भारत लगायत विभिन्न अन्य देशबाट आयात गरिएको महले बजार पाउँदा किसानले उत्पादन गरेको मह ‘स्टक’ रहेको थियो । तर यो वर्ष भने किसानलाई मह बिक्रीको चिन्ता छैन ।

लुम्बिनी प्रदेश मौरी पालक किसान सङ्घका अध्यक्ष रामहरि शर्माका अनुसार यो वर्ष किसानले उत्पादन गरेको मह स्टकमा छैन अर्थात् सबै बिक्री भैसकेको छ । अघिल्लो वर्षको सिजनमा उत्पादन भएको मह अघिल्ला वर्षहरूमा भने किसानले नबिकेर राख्नुपर्ने अवस्था रहेको थियो ।

मौरी पालक किसान सङ्घका अध्यक्ष शर्माका अनुसार गत वर्ष देखि हाल सम्म प्रदेश सरकारले समेत किसानको मह बजारीकरणको लागि समेत साथ दिएको कारण पनि बजारीकरणमा समस्या नभएको हो ।

उनी भन्छन्–‘यो वर्ष तोरी फुल्ने सिजन अब सुरु हुन्छ, तर हामी किसान सँग अहिले मह स्टकमा छैन, केही व्यवसायीहरू सँग छ, होला किसानको उत्पादन बजारीकरणमा सहज भएको छ ।’

किसानले उत्पादन गरेको महलाई व्यवसायीहरूले प्रशोधन, लेवलिङ्ग र प्याकेजिङ्गको लागि होलसेल मूल्यमा खरिद गरेर लैजाने गरेको पाइन्छ । सरकारी तथ्याङ्क अनुसार प्रदेशमा १० हजार मेट्रिक टन मह उत्पादन हुँदै आएको छ तर किसानको सङ्घले भने करिब १५ हजार मेट्रिक टन मह उत्पादन हुँदै आएको जनाएको छ ।

यसरी किसानले उत्पादन गरेका मह प्रत्यक्ष रूपमा आफै बिक्री गर्न भने पाउँदैनन्, मह संवेदनशील उत्पादन भएको कारण पनि किसानले प्रशोधन, लेवलिङ्ग र प्याकेजिङ्गका लागि होलसेल मूल्यमा व्यवसायीलाई दिँदै आएका छन् ।

जसको कारण करिब आधा मूल्य मात्रै किसानले पाउने गरेका हुन । मौरी पालक किसान सङ्घ लुम्बिनी प्रदेशका अध्यक्ष शर्माका अनुसार सरकारले किसानको फार्म गेट मूल्य निर्धारण गर्नुपर्ने बताउँछन् ।

उनी भन्छन्–‘सरकारले नै किसानबाट व्यवसायीले खरिद गर्ने महको मूल्यको विषयमा यकिन गरेर मूल्य निर्धारण गर्नुपर्ने अहिलेको आवश्यकता रहेको छ ।’ किसानको उत्पादन बिक्री भएको तर मूल्य भने नपाएको उनको गुनासो रहेको छ ।

अहिले किसानले महको मौरी रस अनुसार न्यूनतम ४ सय देखि अधिकतम ४५० र ५०० रुपैयाँ मूल्य प्रतिकिलो मात्रै पाउने गरेका छन् । तर बजारमा भने महको चरन क्षेत्र वा महको प्रकार अनुसार ८ सय रुपैयाँ देखि १ हजार रुपैयाँ पर्ने गरेको छ ।

व्यवसायीहरूले किसान खरिद गरेको महमा प्रतिकिलो ४ देखि ५ सम्म नाफा खाने गरेको किसानको गुनासो छ ।  यसको लागि सरकारले नै किसानबाट महको मूल्य तोक्नुपर्ने किसानको माग रहेको छ । तर कतिपय किसानले भने आफै नै महको बजारीकरण गर्दै आएका छन् ।

लुम्बिनी प्रदेशमा सबैभन्दा बढी मह उत्पादन हुने जिल्लामा दाङ अगाडी छ । दाङ जिल्ला अग्रस्थानमा रहेको छ तत्पश्चात् बाँके, रुपन्देही, कपिलवस्तु र प्युठान जिल्ला रहेका लुम्बिनी प्रदेशको कृषि विकास निर्देशनालय बुटवलका वरिष्ठ बाली संरक्षण अधिकृत मिलन गैरे बताउँछन् ।

उनका अनुसार प्रदेशमा किसानको मह उत्पादन र बजारीकरणको लागि निर्देशनालयले सहयोग समेत गर्दै आएको छ । मह सम्बन्धी, मौरी सम्बन्धी कार्यक्रम सहित उत्पादित मह बजारीकरणको लागि आउटलेटमा समेत सहयोग गर्दै आएको अधिकृत गैरेको भनाई छ ।

बुटवलमा हाटबजारमा रहेको मह उत्पादक किसान सङ्घ र निर्देशनालयको सहकार्यमा मह र मौरी जन्य बस्तु बिक्री वितरणको लागि आउटलेट (बिक्री कक्ष) समेत सञ्चालन गरिएको छ । प्रदेशमा हाल मह किसानले वार्षिक रूपमा ७५ लाख रुपैयाँ भन्दा बढी आम्दानी गर्दै आएका छन् ।

व्यवसायीहरूले किसानबाट सङ्कलित महलाई बजारीकरणको लागि प्रशोधन, लेवलिङ्ग, प्याकेजिङ्ग गरेर आधा मूल्य बढीमा बजारीकरण गर्दै आएका हुन ।

आर्थिक वर्ष २०८२/८२ मा पनि प्रदेश सरकारले मह बिक्री केन्द्र सञ्चालनमा सहयोगका लागि र महको गुणस्तर परीक्षणका लागि समेत बजेट विनियोजन गरी कार्यक्रम अगाडि बढाएको छ ।