खोज

सुनवल, १६ कात्तिक ।

भगवान गौतमवुद्धको अस्तुधातु रहेको पश्चिम नवलपरासीको रामग्राम ७ उजैनिस्थित रामग्राम स्तुपमा उत्खननका लागि भु–भौतिक सर्वेक्षण (जियोफिजिक्स सर्भे) सुरु भएको छ । बुधवारदेखि एक महिना सम्म स्तुपको उत्तर पश्चिम क्षेत्रमा सर्भे तथा उत्खननको काम हुने पुरातत्व विभागका प्रमुख पुरातत्व अधिकृत भास्कर ज्ञवालीले जानकारी दिए । सन् २०१८ मा गरिएको भु–भौतिक सर्वेक्षणका क्रममा रामग्राम स्तुप परिसरमा पोखरी र विहारको संरचना भेटिएकाले उक्त संरचनाको उत्खननका लागी काम सुरु भएको हो । बेलायतको दुरहाम विश्वविद्यालय, पुरातत्व विभाग, लुम्बिनी विकास कोषका राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय विज्ञको संलग्नतामा सर्वेक्षणको काम सुरु भएको छ ।

प्रविधिको प्रयोग गरी मानिसको एक्स–रे गरे जस्तै गरी जमिनको स्क्यान गरेर गरिने अध्ययनले जमिनमुनि रहेको संरचनाको बारेमा जानकारी प्राप्त हुन्छ, र सोही अनुरुप संरचनाको अवस्था पत्ता लगाई उत्खनन् गर्ने गरिन्छ । ‘रामग्राममा विगतमा पनि धेरै अध्ययन भएका छन् यो पटक त्यसलाई थप पुष्टि गर्ने गरी विज्ञको टोलीले एक महिना काम गर्छ’, प्रमुख पुरातत्व अधिकृत ज्ञवालीले भने । विगतमा महत्वपूर्ण संरचना भेटिएकाले त्यसलाई थप उजागर गर्न यो अध्ययन महत्वपूर्ण हुने ज्ञवालीले बताए । दुरहाम विश्वविद्यालयका प्रोफेसर रविन कनिङघम नेतृत्वको १० जनाको विज्ञ टोलीले सर्वेक्षण र उत्खननको काम गर्ने छ । विगतमा देखिएका संरचनाको पूर्ण पहिचान गरी त्यसको सांंस्कृतिक र एतिहासिक अवस्था बारे उजागर गर्नु नै अहिलको सर्वेक्षणको प्रमुख उद्देश्य रहेको पुरातत्व विभागले जनाएको छ ।

रामग्राम स्तुप क्षेत्रमा सन् १९९९ देखि २००४ सम्म पुरातत्वविद् शुक्रसागर श्रेष्ठको नेतृत्वमा चार पटकसम्म उत्खनन गरिएको थियो त्यसबेला मौर्य र गुप्तकालीन सामग्रीहरू फेला परेका थिए।

सन् २०१८ मा गरिएको सर्भेमा ठूलो बिहार, पोखरीलगायतका बुद्धकालीन सामग्रीहरू फेला परेपछि त्यसको वास्तविक अवस्था पत्ता लगाउन काम सुरु भएको छ । स्तुप क्षेत्र भित्र ईटा, माटाको भाँडाकँुडा लगायतका सामग्री जमिनको सतहमा पनि भेटिने गरेको छ तर स्तुप क्षेत्र भित्रै खनजोत पनि हुने भएकाले पुरातात्विक महत्वका संरचना नष्ट हुने जोखिम पनि बढेको छ ।

रामग्राम नगर प्रमुख धनपत यादवले भविष्यमा विश्वसम्पदा सूचिमा सूचिकरणका लागि पनि यो अध्ययन महत्वपूर्ण हुने बताए । जमिन भित्रका संरचना उत्खनन् गरेपछि रामग्रामको महत्व थप बढ्ने बताउदै उनले अब लुम्बिनी विकास कोषले तदारुकताका साथ काम गर्नुपर्नेमा जोड दिए ।

विगतमा पनि धेरै अध्ययनका काम भएको छ, तर यस पटक उत्खनन गर्ने गरी सुरु भएको अध्ययन धेरै महत्वपूर्ण रहेको उनको भनाई छ । वुद्धकालीन क्षेत्रहरु अन्तर्गत लुम्बिनी विकास कोष अन्तर्गत रहेको रामग्राम स्तुपको संरक्षण र विकास हुन नसक्दा स्तुप क्षेत्र ओझेलमा पर्दे आएको छ । रामग्राम स्तुप शान्तीका अग्रदुत गौतम वुद्धको एक मात्र सिंगो अस्तुधातु रहेको स्थान हो ।