खोज

बुटवल, चैत – गुल्मी हरेवा गाबिस साबिक चन्द्रकोट गापाका टिका बहादुर थापा पाच वर्षको उमेरमा तराइ झरे । बुबाआमासंग तराई पस्दा रानीबगियादेखी डेढ किलोमिटर उत्तरमा रहेको सामुदायिक बनको छेउको जग्गा भोगचलन गरेर उनीहरु बसोबास गरे ।
साथीहरुसंग घर नजिकै सानो कोटमा वर्षदिनमा दशैमा पुजा गर्ने स्थल रहेको उनलाई स्मरण छ । साथिभाईहरु मिलेर उनिहरु त्यहा खेल्थे । ‘मौलामा पुजा गर्ने प्रचलन थियो ।’–उनले भने । देविको पहिचान हुने पथ्थरको मुर्तिमा पुजा गर्ने उनलाई स्मरण छ । उमेर बढ्दै जादा उनी आफ्नो अध्ययनसंगै भारतिय सेनामा भर्ति भएर बुबाको ईच्छा पूरा गरे । दुई जना दाजुभाई मध्ये कान्छा उनी १९८४ मा भर्ति भएका हुन ।

२८ वर्ष सेनामा बिताएर २०१२ मा सुबेदार पदमा रिटार्यड भएर स्वदेश फर्किए । केही समय गाउमा बसेका उनको मन सैनामैनामै आयो । उनी त्यहा आएर सामाजिक कार्यमा अग्रसर भए । आफनो ठाउमा रहेका पुरातात्विक र धार्मिक महत्व बोकेको मन्दिरको संरक्षण अघि बढाए । मन्दिर ब्यवस्थापन समितिको सचिव पदमा बसेर केही गरे । थोरै थोरै सहयोग रकम उठाएर मन्दिरको जिर्णोद्घारमा लागे ।
यसको ईतिहास खोजे । बाईसेचौबिसे राजाहरुको पालामा राज्य गर्ने एक राजाका दुई रानीहरु सैना र मैनाको नामबाट मन्दिर स्थापना भएको किवदन्ती छ । बिस्तारै यो क्षेत्रको पहिचान नै सैनामैना नामाकरण भयो । सामुहिक योगदानबाट मन्दिरको विकास अघि बढेको उनले बताए । सरकारीस्तरबाट कुनै सहयोग नमिलेको उनले दुखेसो गरे । प्रचारप्रसार नहुदा नेपालमा २२÷२४ राजाहरुको राज्य गर्दा दुई रानीहरु सैना र मैना अहिलेको सैनामैना नगरपालिकाको नामाकरण भएको अधिकासलाई थाहा हुन सकेको छैन । ‘नगरकै नामाकरण भएको ठाउकै पहिचान दिने मन्दिर ओभेलमा छ ।’–उनले भने । उनि हरियाली टोल विकास संस्थाका अध्यक्ष तथा सैनामैना देवि मन्दिर ब्यवस्थापन समितिका सचिव समेत रहेका छन । अस्थाई विद्युत खानेपानी ब्यवस्थापन, ट्वाईलेट, सेड निर्माण जस्ता कामहरु गरिएको छ । विदाको बेला पिकनिक खेल्न आउनेहरु समेत निमयित भित्रने गर्दछन ।

हरियाली टोलका लाल बहादुर कालामगर भार्सेगुल्मी भार्सेबाट तराई झरेका हुन । उनि १७ वर्षको उमेरमा बसाईबसाई गरेर परिवारसंगै यहा आए । उनि भारतिय सेवामा २०४२ सालमा भर्ति भए । १६ वर्ष सेनामा रहेका उनी फर्किएर सैनामैनामा आए । सैनामैना सामुदायिक वन उपभोक्ता समुहका अध्यक्ष समेत रहेका उनी मन्दिरलाई संरक्षणमा लागेका छन । विशेष गरि चैते दशै र ठुलो दशैको अष्टमीमा टाढाटाढाबाट भक्तजनहरु पुजापाठका लागि आउने गर्दछन । यहाँ पुर्वाधार विकास हुन नसक्दा धेरै कठिनाई हुने गरेको उनले बताए । मन्दिर बिस २०२२ सालमा वर्तमान स्वरुपको निर्माण भएको उनी बताउछन ।

मन्दिरको धार्मिक महत्व रहेको उनी भन्दै गाउमै एकजनालाई सामाखामा गर्न भनेर लामा बकेर सैनामैना देवि उत्रेपछि पुजा शुरु गरिएको बताए । धेरैको भाकल पूरा हुने भएकाले पनि उनिहरु भाबल पूरा भएपछि मन्दिरमा आउने गर्दछन । ‘पंच भाकल गर्ने धेरै आउने गर्छन ।’– उनले भने । यो क्षेत्रमा अधिकास भर्तिको भाकल गर्ने आउने गर्दछन । चैत दशै र बडा दशैमा भाकल गर्ने र बलि चढाउने धेरै हुन्छन । बसोबासीको हिसाबले अधिकास गुल्मी र पाल्पाबाट बसाई सर्ने धेरै छन। सैनामैना मुर्धनी नामबाट चिनिने यो टोलमा १ सय १३ घरधुरी बसोबास गर्दछन ।

सैनामैना चक्रपथमा पर्ने यो मन्दिर क्षेत्रमा सडक बन्दै गर्दा थोरै भएपनि विकास हुनेमा स्थानियहरु आशाबादी देखिन्छन । सैनामैना देवि मन्दिर ब्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष नर बहादुर रानाले बुद्धकालिन महत्व बोकेका धेरै पर्यटकिय स्थलहरु रहेको नगरको एकिकृत विकासको योजना बनाउन सरकारको चासो दिनुपर्ने सुझाव दिन्छन । उत्तर क्षेत्रमा रानीकुवा, राजाकुवा, धार्मिक महत्वका धेरै मठमन्दिरहरु रहेको छन । मन्दिरको नजिकै सेनाको क्याम्प रहेको छ ।