खोज

नेपालमा हरेक दिनजसो कुनै न कुनै दिवस पर्दै आएका छन् । काठमाण्डौंलाई जात्रैजात्राको सहर भनेजस्तै सिंगो नेपाललाई दिवसहरूकै देश भन्दा अत्युक्ति हुँदैन । दिवस आफैमा महत्वपूर्ण हुन्छन् । कुनै दिवस तामझामका साथ मनाईन्छ भने कुनै दिवस आए गएको अत्तोपत्तो हुँदैन । अत्यन्त महत्वपूर्ण दिवस पनि ओझेलमा पर्दै आएका छन् । खासगरि स्वास्थ्यसंग सम्वन्धित दिवसमा नेपाल सरकारले खासै चासो दिएको पाईदैन् । सानो दिवसले पनि विशाल सन्देश बोकेका हुन्छन् । दिवसको मर्म र भावना आत्मसाथ गरेमात्रै पनि हामी धेरै रोगबाट जोगिन सक्छौं । त्यसमध्येको एक दिवस हो– विश्व हात स्वच्छता दिवस । यो दिवस नेपालमा बुधबार मनाईएको छ । गुमनाम तरिकाले मनाईएको यो दिवसका बिषयमा धेरै नेपालीले पत्तो नै पाएनन् ।

हरेक वर्ष ‘मे’ ५ मा विश्व हात स्वच्छता दिवस मनाउने गरिएको छ । यो दिवसको अत्यन्त महत्वपूर्ण भूमिका छ । खासगरी कोरोनाकालमा यो दिवसले हलचल नै ल्याएको थियो । दिवसकै अवसरमा नेपाल सरकार स्वास्थ्य मन्त्रालय, सरकारी अस्पताल, ठूला नीजि अस्पताल, विभिन्न गैरसरकारी संघ संस्थाले दिवसको अवसरमा अनिवार्य हात धुनुपर्ने, हात सफा नगरे हुने रोग तथा कोरोनाबाट बच्न अनिवार्य रूपमा सावुनपानीले हात धुनुपर्ने बिषयमा सचेतनाका कार्यक्रम गरेको बिर्सन सकिदैन । जसै कोरोना मत्थर हुँदै गयो हात सफा गर्ने स्वच्छता दिवस आफै गुमनाम भयो । हात सफा गर्ने कुरा सामान्य जस्तै लाग्छ तर कोरोनाकै संकटका बेला हात धोएरमात्रै खाना खाने तथा पटक पटक हात धुनुपर्ने महत्वमाथि जोड दिइएको थियो ।

विश्व हात स्वच्छता दिवस सन् २००९ मा शुरू भएको ‘क्लिन योर ह्यान्ड्स’ विश्वव्यापी अभियानबाट सुरुवात भएको थियो । त्यसपछि विश्वमै हरेक वर्ष ‘मे’ ५ लाई विश्व हात स्वच्छता दिवसका रूपमा मनाइन्छ । हात नधुँदा मानिस विभिन्न रोगको संक्रमणमा पर्न सक्छ भन्ने यो दिवसको मूख्य सन्देश हो । तसर्थ हात सफा राख्दैपर्दछ । हातलाई स्वच्छ राख्ने हो भने ९० प्रतिशत रोगबाट बच्न सकिन्छ । यो दिवसले हात स्वच्छताको विश्वव्यापी प्रवद्र्धन र दिगोपन कायम राख्नुका साथै विश्वभर हात सरसफाई सुधारको समर्थनमा मानिसहरूलाई एकसाथ ल्याउन जरुरी रहेकोमा जोड दिदै आएको छ । विज्ञहरूका अनुसार कम्तीमा २० सेकेन्डसम्म पानी र साबुनले हात धुनुपर्छ ।

विशेषगरी शौचालय प्रयोग गरिसकेपछि, खाना खानु अघि, हाछ्युँ गर्दा वा खोक्दा वा हात फोहोर हुँदा हात धुन जरूरी हुन्छ । तर, अधिकांश मानिसले यी सवै कुरा दैनिक जीवनमा लागू नै गर्दैनन् । हात धुने कुरा सामान्य मान्ने परिपाटीका कारण ठूलो रोगको शिकार हुने अवस्था आउन दिनु हुँदैन । त्यसका लागि हात सफा राख्ने कुरालाई मूलमन्त्र मान्नु जरुरी छ । वाटरएडको तथ्याँकका अनुसार विश्वमा पानी सम्बन्धी रोगहरू र हातको सरसफाइको कमीका कारण हरेक वर्ष विश्वभर ४४ करोड ३० लाख विद्यार्थीको विद्यालय छुट्ने गरेको तथ्यांक सार्वजनिक गरेको छ । यस्तै युनिसेफका अनुसार हात सफा राख्दा झाडापाखालाबाट ज्यान गुमाउने बा(लबालिकाहरूको संख्या ४० प्रतिशतले घटाउन सकिन्छ । साथै कमजोर प्रतिरक्षा प्रणाली भएका व्यक्तिहरूको संख्या घटाउन मद्दत गर्छ । यही तथ्याँकले हातको स्वच्छताको महत्व दर्शाउँछ । हातबाटै धेरै रोगको आक्रमण हुन्छ र हातबाटै रोग लाग्न नदिन पनि सकिन्छ भन्ने कुराको मनन गर्नु जरुरी छ । खासगरी बालबालिकालाई अनिवार्य हात धुन प्रेरित गर्नु जरुरी छ । तसर्थ हात स्वच्छता दिवस सानो दिवस लाग्न सक्छ तर यो दिवसले बोकेको महत्व सर्वव्यापी छ ।