खोज

बुटवल, १७ फागुन ।
दाङ जिल्लाको घोराही उपमहानगरपालिका सरुवनका किसान रामहरी शर्मा व्यवसायिक मौरीपालक किसान हुन् । १ सय ५० घार मौरी पाल्दै आएका उनले मौरीको गोला विभाजन गरी अहिले बिस्तारमा लागिरहेका छन् । किनकी अहिले मौरीको गोला विभाजन गर्ने र बिस्तार गर्ने सिजन समेत हो ।
प्रदेशको मौरीपालक किसान महासंघका अध्यक्ष समेत रहेका किसान शर्माले व्यवसायिक रूपमा मौरीपाल्न थालेको दशक बढि भएको छ । आफू मात्रै होईन् उनले अन्य किसानलाई समेत मौरीपालन व्यवसायमा जोड्दै गएका छन्, विस्तार समेत गर्दै आएका छन् । सिजन अनुसार मौरी पालेर मह उत्पादन बिक्री वितरण गर्दै आएका उनले धेरैजसो तोरीको मह बढि उत्पादन गर्दछन्, यसको साथै चिउरी, रुदिलो र अन्य मौरीको मह पनि उनको उत्पादनमा पर्दै आएको छ ।

व्यवसायीक किसानहरूको नेतृत्व गर्दै आएका उनले कच्चा मह बिक्री गर्दा व्यवसायीहरू (विचौलीया) लाई न्यूनतम ३ सय देखि ३ सय ५० रूपैयाँमा बिक्री गर्दै आएका छन् । जुन मह तोरीको फूलको मह हो । मौरीको प्रजाती र महको प्रकृति हेरेर किसानले कच्चा मह (प्रसोधन नगरएको) मह व्यवसायीहरू (व्यापारी)लाई न्यूनतम ३ सय रूपैयाँ देखि अधिकतम ५ सय रूपैयाँ प्रतिकिलोमा बिक्री गर्दै आएका छन् ।
यो रामहरीको मात्रै व्यथा होईन्, प्रदेशमा मौरीपालक किसान महासंघमा आवद्ध भएका ६ सय १५ जना किसान र महासंघमा आवद्ध नभएका अन्य ५ सय हाराहारीका किसानहरूको साझा समस्या हो । प्रदेशमा अहिले करिब १ हजार १ सय मौरीपालक किसान रहेका छन् । जसमा व्यसायीहरूपनि प्रत्येक जिल्लामा ५ देखि १० जना रहेका छन् ।

किसानबाट यसरी ३ सय देखि ५ सय रूपैयाँमा महको प्रजातीअनुसार कच्च मह उठाएर त्यसलाई प्रसोधन गरी, लेवलिङ्ग गरेर व्यवसायीहरूले न्यूनतम प्रतिकिलो ६ सय देखि अधिकतम २ हजार रूपैयाँ प्रतिकिलो सम्ममा मह बिक्री गर्दै आएका छन् ।
बजारमा अहिले आम उपभोक्ताहरूले तोरीको मह दाङ जिल्लामा ६ सय, रूपन्देही, नवलपरासी कपिलवस्तुमा ८ सय र अन्य स्थानमा पनि सोही मूल्यमा बजारमा बिक्री हुँदै आएको छ ।

मौरीपालक किसान महासंघ लुम्बिनीका अध्यक्ष रामहरी शर्मा भन्छन्–‘अन्य बस्तुमा १००, ५० रूपैयाँ मार्जिन राख्नु सामान्य हो तर हाम्रोमा त व्यवसायीहरूले किलोमा नै न्यूनतम ३ सयदेखि अधिकतम १००० सम्म मार्जिन राखेको पाएको छ ।’
प्रत्येक जिल्लामा यसरी नेपाल सरकारबाट खाद्यान्न अनुज्ञा पत्र लिएर, प्रयोगशाला परिक्षण पश्चात महको बिक्री वितरण गर्ने किसानसँगै व्यवसायीहरू न्यून मात्रामा छन् । किसानले मह उत्पादन गर्ने बजारीकरण गर्ने अन्य व्यवसायीहरूले भएको कारण अहिले बजार मूल्य पनि व्यवसायीहरूकै हातमा रहेको छ ।

प्रदेशमा अहिले बार्षिक २ सय ८५ मेट्रिक टन जती मह उत्पादन हुँदै आएको छ । प्रदेशका सबैभन्दा बढि दाङ, रूपन्देही, कपिलवस्तु, नवलपरासी जिल्लामा मह उत्पादन हुँदै आएको छ । एक बर्ष पहिला बाहिर देशबाट समेत मह आयात हुँदै आएको थियो । जसको कारण नेपाली मह उत्पादक किसान र व्यवसायी दुबै मर्कामा परेका थिए । तर पछिल्लो समयमा नेपाल सरकारले मह आयातमा रोक लगाएको कारण नेपाली मह उत्पादक किसानको बजार मूल्य केही भएपनि पाउन थालेका छन् । तर विचौलियाको कारण किसानले भने जस्तो मुल्य भने पाउन सकेका छैनन । लुम्बिनी प्रदेशमा किसानहरूको मह संकलन गरी बजारीकरण गर्नको लागि प्रत्येक जिल्लामा ३ देखि ५ जना व्यवसायी रहेका छन् । यसको साथै केही व्यवसायी सहकारीहरूले महको बजारीकरण गर्दै आएका छन् ।

अधिकांस मौरीपालक किसानहरूले आफैले अनुज्ञ पत्र नलिने, झन्झटिलो तथा प्याकिङ्ग र लेवलिङ्गको लागि महंगो पर्ने गरेको कारण विचौलिया व्यवसायीलाई आफूले उत्पादन गरेको मह सस्तो मूल्यमा नै बिक्री गर्न बाध्य छन् ।

किसानलाई प्रदेश सरकारको साथ
प्रदेशमा मह उत्पादक किसानहरूको समस्यालाई मध्यनजर गर्दै प्रदेशको कृषि विकास निर्देशनालयले बुटवलमा मह बिक्री केन्द्र स्थापना गरिए दिएको छ । मह उत्पादक किसान महासंघ लुम्बिनी प्रदेशको सहकार्यमा बुटवल ६ हाटबजारमा रहेको कान्ती माविको सटरमा सटर साझेदारीमा विक्री केन्द्र (आउटलेट) स्थापना गरिएको हो । गत माघ १० गते बाट सुरुवात गरिएको यो विक्रि केन्द्रमा किसानले उत्पादन गरेका अनुज्ञ पत्र, प्याकेजिङ्ग र लेवलिङ्गगरिएको विभिन्न पुष्परको मह विक्रि हुँदै आएको कृषि विकास निर्देशनालय बुटवलका बरिष्ठ बाली संरक्षण अधिकृत मिलन गैरे ले जानकारी दिए । गैरेका अनुसार सटरको भाडामा ५० प्रतिशत अनुदान निर्देशनालय उपलब्ध गराएको छ ।
यस्तै त्यहाँ प्रयोग गरिएको कम्युष्टर, सोकेस, प्रचार प्रसार सामग्री, ब्रोसर समेतनिर्देशनालयले पूर्णरूपमा उपलब्ध गराएको छ भने हाल ३० हजार १ सय रूपैयाँ रहेको सटर भाडा १५ हजार रूपैयाँ निर्देशनालयले उपलब्ध गराउने छ । यो आर्थिक बर्ष सम्मको लागि किसानको मह विक्रि सहजीकरणको लागि यो अभियान थालनी गरिएको कृषि विकास निर्देशनालय बुटवलका निमित्त निर्देशक राम प्रसाद पाण्डेले जानकारी दिए । उनका अनुसार अन्य बजार मुल्य भन्दा विक्रि केन्द्रमा किसानले राखेको मह सस्तो समेत रहेको छ ।