खोज

‘आमाले सोध्लिन् नि खोई छोरा भन्लिन्’ लगायत असंख्य गीतका सर्जक झलकमान गन्धर्वको स्मृति दिवस उनको जन्मघर गण्डकी प्रदेशमा मनाइएको छ । कुनै बेला हरेक नेपालीको घर घरमा र हरेकको बोलीमा झुण्डिएको झलकमानको आमाले सोध्लिन नि खोइ छोरा भन्लिन भन्ने गीत यतिबेला ओझेलमा परेको छ । उनको गीतलाई पनि सञ्चार क्षेत्रमा आएको आमूल परिवर्तनले निलिसकेको छ । मोबाईल र इण्टरनेटको जमाना नहुँदा र नेपालीहरू कामको खोजीमा मुग्लान पस्दा अनि नेपालीहरू लडाईमा पर्दा उनको गीत नसुन्ने सायदै कोही थिए । आजभन्दा २० बर्ष अगाडीसम्म सञ्चारको एकमात्र सहारा चिठीपत्र मात्रै थियो । छोरा मुग्लान गएको बेला अथवा लडाईमा परेको बेला यो गीत हरेक व्यक्तिको मन मस्तिष्कमा बसेको थियो । गीतबाट भावविहोर नहुने सायदै कोही थिए । केही दिनअघि त्यही गीतका सर्जक झलकमान गन्धर्वको स्मृति दिवस मनाईएको छ । झलकमान नेपालको गीति क्षेत्रका कहिल्यै नअस्ताउने तारा वनेका छन । बिक्रमसम्बत १९९२ वैशाख १२ गते पोखराको बाटुलेचौरमा जन्मिनुभएका झलकमानको २०६० मङ्सिर ६ गते निधन भएको थियो । कर्खा, माँगल गाउँदै हिँड्ने गन्धर्वहरू अहिले हम्मेसी देखिँदैनन्, बरु गैर गन्धर्वले सारङ्गी सिक्न थालेका छन् । गन्धर्ब पेशा लोप हुन थालिसकेको छ । सारंगी देख्ने वित्तिकै झलकमानको याद आउनु स्वाभाविक छ । तर, अहिले झलकमानको गीत ओझेलमा परेसंगै गन्धर्ब पेशा समेत लोप हुनु चिन्ताको बिषय हो । पछिल्लो समय गन्धर्ब पेशाबाट रोजीरोटी चल्न छोडेपछि बैकल्पिक पेशा अपनाउन गन्धर्बहरू बाध्य भैरहेका छन । कोही वैदेशिक रोजगारीमा गएका छन् भने धेरैले मजदुरी र अरू काम गर्न थालेका छन् । झलकमानले गाएका सयौँ गीतमध्ये सबैभन्दा चर्चित गीत थियो– “आमाले सोध्लिन् नि खोइ छोरा भन्लिन् ।’ सारङ्गी र अर्बाजोमा गाइएको यो गीतले यस्तो लोकप्रियता हासिल ग¥यो कि गन्धर्वलाई नै परिचित गराउने माध्यम बन्यो । यो गीतको संयोग पनि अनौठो छ । २०२३ सालमा ‘आत्मा बेचेको छैन’ नाटकमा यो गीत राखिएको थियो । मञ्चनका दिन पहिले गाउने तय गरिएका दुर्गाबहादुर मिजार बिरामी परेपछि छोरा झलकमानले बाकै जसरी यो गीत अर्बाजोको लयमा सारङ्गी रेट्दै सुनाउनुभएको थियो । त्यसपछि झलकमान चर्चाको शिखरमा पुग्नुभयो ।

दुःखको कुरा अव गाउँघरमा सारंगीको धुन सुन्नै छाडिएको छ । एउटा जिल्लाको घटना अर्को जिल्लामा सुनाउँदै जनताको मन मस्तिष्कमा बस्ने गन्धर्बहरू नै लोप हुने अवस्था आएको छ । गन्धर्ब पेशा अव एकादेशको कथा हुने अवस्था वनिसकेको छ । सरकारले पनि गीत सुनाएरै जीवन चलाउने गन्धर्वलाई सम्मानित जीवनयापनको वातावरण बनाउनेतिर प्रयास गरेन । गन्धर्बलाई सधै हेयको दृष्टिले हेरियो । एकाधले सारङ्गी, अर्बाजो सिकेर स्टेज, कार्यक्रमतिर काम पाएपनि गन्धर्वको अवस्था नाजुक छ । उनीहरूले जीवन चलाउन अव बैकल्पिक पेशा अपनाउनुपर्ने बाध्यता छ । अहिले गन्धर्बको बसोबास कास्की जिल्लामा सीमित भएको छ । कास्कीमा करिब एक हजार गन्धर्वको बसोबास छ । झलकमान गन्धर्वको स्मृतिमा सारङ्गी सङ्गीत पाठशाला स्थापना भएको छ । पाठशालाबाट पाँच सयभन्दा बढीले सारङ्गी सिकेका छन । झलकमानको स्मृति दिवस मनाईरहँदा उनले गीत संगीत क्षेत्रमा उनले पु¥याएको योगदानको कदर गर्नेतर्फ सरकारको ध्यान जाओस् । समाजको हेय दृष्टिकोण र आर्थिक कारणले गन्धर्वले परम्परागत पेसा छाड्न थालेको अवस्थामा उनीहरूको पेशा संरक्षण गर्नेतर्फ राज्यले ध्यान दिनुपर्दछ । गन्धर्ब पेशाबाट नयाँ पुस्ता बिमुख हुँदैछ किनभने पहिलेजस्तो सधैँ मागेर खान अहिलेको पुस्ता चाहँदैन, केही नयाँ गर्न चाहन्छ । गन्धर्ब जातिको पुरानो मौलिक कला र पेशा संरक्षण गर्नेतर्फ युवाहरू अग्रसर भएको अवस्थामा राज्य र समाजले संरक्षण गर्नुपर्दछ । अवको दिनमा झलकमानले गाएका गीत संरक्षण गर्नेतर्फ राज्यले ध्यान देओस् । गन्धर्ब पेशाको संरक्षणको दायित्व राज्यले लिनुपर्छ । झलकमानको योगदान पछिल्लो पुस्तालाई चिनाउनु पर्छ । गन्धर्व संस्कृति जोगाउनु पर्छ ।