खोज

अहिले साउन महिना चलिरहेको छ । यतिखेर प्रकृतिमा जतासुकै हरियाली छाएको छ । बर्षायाम त्यसैमा साउन महिना हरियाली छाउनु स्वभाविकै छ । प्रत्येक वर्ष असार सकिन लागेसंगै महिलाहरूले हरियो, पहेंलो चुरा, मेहेन्दी, हरियो, पहेंलो लुगा लगाएर सजिन थाल्छन ।

साना साना बालिकादेखि युवतीहरू र पाका पुस्ताका महिलाहरू पनि असार महिनाको अन्तिमदेखि साउन महिनाभरी हरियो चुरा र मेहेन्दी लगाउन उत्साहित हुन्छन । हिन्दु धर्मग्रन्थका अनुसार साउनमा माता पार्वतीले पति महादेवलाई खुसी बनाई सौभाग्य प्राप्त गर्न हरिया चुरा, पोते र हातमा मेहेन्दी लगाएकी थिइन भन्ने मान्यता रहेको छ ।

परम्पराका रूपमा महिलाहरूले पार्वतीेले जस्तो वर्त बस्ने, शिव मन्दिर जाने, चोखो बस्ने चोखै खाने गर्दछन । यो साउन महिना बोलबमका नामले पनि प्रख्यात छ । विशेषगरी यो प्रचलन विवाहित महिलाले आफ्नो सौभाग्यको रूपमा हरियो चुरा लगाउने गर्दछन भने अविवाहित युवतीले पनि राम्रो वर प्राप्त होस भन्ने उद्देश्यले हरियो चुरा र मेहेन्दी लगाउने प्रचलन चलिआएको छ ।

प्राचीन किम्वदन्ती अनुसार मेहेन्दी, हरियो चुरा आदी पहिरेर व्रत बस्दा विवाहित महिलाका श्रीमानको आयु बढ्छ र परिवारमा सबैलाई राम्रो हुन्छ भन्ने विश्वास रहेको छ । प्राकृतिक जडिबुटीको लेप हाम्रो शरिरको स्वास्थ्यको लागि अनुकुल हुने भएकाले मेहेन्दीको रुखको पात पिसेर हात तथा कपालमा लगाउने चलन पहिलेदेखि नै चलिआएको पाइन्छ ।

एकातिर श्रृगार र अर्कातिर स्वास्थ्यका लागि पनि अनुकुल हुने भएकाले मेहेन्दी लगाउने चलन छ । यसरी हरियो रंग र मेहेन्दीको प्रयोगले सबैलाई प्रकृतिसंग नजिक गराउने र पहेंलोले भगवान शिव प्रतिको त्याग देखाउने भएकाले साउन महिनामा हरियो पहेंलो कपडा, मेहेन्दी र चुरा लगाउने चलन बढदै गएको देखिन्छ ।

हरिया, पहेंला बस्त्र तथा गरगहना लगाएर भगवान शिवको पुजा आराधना गर्दा मनोकांक्षा पूरा हुने धार्मिक बिश्वास र मान्यता रहेको छ । अर्को कुरा, हातमा लगाएको मेहेन्दी जति गाढा रंगको बस्छ, त्यती नै श्रीमान वा प्रेमीको मायाले पनि गहिराइमा पु¥याएर प्रेम बस्छ भन्ने भनाई रहेको पाइन्छ ।

साउन महिना धार्मिक, सांस्कृतिक एवं प्राकृतिक हरेक दृष्टिकोणले महत्वपूर्ण रहेकाले यो महिनाभर महिलाहरू हरियो चुरा र मेहेन्दी लगाउँछन र शिवजीको पूजा गर्छन । पछिल्लो समयमा यी सबै कुरा महिलाहरूबीच फेसन बन्न पुगेको छ । हरियो चुरा, हरियो पहिरन, मेहेन्दी लगाउनुको पछाडी धार्मिक महत्व रहेको भनिन्छ ।

जे जे भने पनि यो चलन हुने खाने र सम्पन्न महिलाहरूबीच भाइरल नै बन्न पुगेको छ । धर्मशास्त्रमा जे जे भनेपनि, शहर बजारमा करिब दुइ दशकदेखि हरियो, पहेंलो चुरामा सजिने र यसैगरी पहेंला, हरिया लुगाहरूमा सजिने, हातमा जल बोकेर मन्दिर जाने चलन बढदै गएको छ ।

यतिमात्रै होइन केही समयदेखि नदीहरूबाट जल ल्याउने मन्दिरमा चढाउने र बोलबमको आवाजमा खाली खुटटा पैदल यात्रा गर्ने जस्ता गतिबिधी हुने गरेका छन । परापूर्व कालमा हाम्रा आमा हजुरआमा असार महिनाभर खेतबारीमा हिलोमा बिउ काड्ने, रोप्ने गर्दा हात र खुटटाका काप हिलोले खाएर घाउ हुने गथ्र्यो ।

सो घाउ निको पार्न हात र खुट्टामा तिउरीका नामले चिनीएको बोटबाट पातहरू टिपेर पिसेर लगाउने गर्थे । जुन जडिबुटी सरह दवाइको काम ग्रथ्यो । तर अहिले त्यो जमाना रहेन । गाउँघरमै मेहेन्दीका रुख मासिंदै गए, पछिल्लो पिंढीले ती रुख देख्न चिन्न पनि पाएका छैनन । पछिल्लो समय प्याकेटको मेहेन्दीले तहल्का पिटेको छ ।

गाउँगाउँमा यही प्याकेट पुगेको छ । गाउँघरमा खेत रोपेर भ्याइएको छैन । कतिपय खेतहरू आकासे पानीको भरमा रोप्नु पर्छ, पानी नपर्दा किसानहरू पुरपुरोमा हात राखेर बसेका छन् । पछिल्लो समय किसान अथवा खेत रोप्ने हिलोमा डुब्नेले होइनकी घर कम्पाउण्डदेखि गाडी, मोटरसाइकल चढेर बाहिर निस्कने घामसम्म नदेख्नेले मेहेन्दी र हरिया पहेंला चुरा तथा लुगामा सजिएका छन ।

बास्तविक किसानलाई बर्षभरको खर्चको जोहो गर्ने चिन्ताले सताईरहेको छ, उनीहरूलाई कामको भ्याइ नभ्याइ छ । अन्यतिर ध्यान नै पुगेको हुदैन । केही पैसा हुने र फुर्सद हुने गाउँले किसानले यो सबै गरेपनि ज्यालादारी मजदुर वास्तविक किसान साँझ बिहानको जोहो गर्दा ठिक्क छ ।

मेहेन्दी र चुरामा सजिन भ्याएका हुदैनन । मेहेन्दी, हरियो होस वा पहेंलो जुनसुकै चुरा छिमेकी देश भारतदेखि आउने गर्दछ । हुन त हाम्रो देशमा के पो बन्छर ? सियो देखि नुनसम्म सबै छिमेकी देशमा भर पर्नुपर्दछ ।

मेहेन्दी र हरियो, पहेंलो चुरामा सजिने भनेको प्रायः शहरिया महिलाहरू नै पर्दछन । पछिल्लोसमय दवाईका रूपमा नभएर मेहेन्दी फेसनका रूपमा भएको छ । अर्गानिक जडिबुटी नभै केमिकल युक्त मेहेन्दीले भारतको अर्थतन्त्रमा सहयोग पु¥याएको छ । महिलाहरूलाई फेसनका रूपमा बिष रोपीरहेको छ ।

साउन महिना शिवजीको आराधना गर्ने विशेष समयको रूपमा लिने गरिन्छ । यो महिनाभर पवित्र भै बस्ने, प्रत्येक सोमबार बर्त बस्ने अनि मन्दिर जाने गरिन्छ । असारको अन्तिम देखि सजिएका महिलाहरूले साउनभर चोखो खान्छन, प्रत्येक सोमबार कुनै निराहार त कुनै फलफुल खाएर बर्त बस्छन ।

कतिपय महिला अन्धबिश्वासमा आफ्नो स्वास्थ्यको प्रवाह नगरी वर्त गर्छन । नियमित खाने दवाई नखाने, खाली पेटमा दवाई खाने डाइवेटिज, पे्रसर , कोलेस्ट्रोल, थाइराइड, मुटुको दवाइ जस्ता दवाइ सेवन गर्ने महिला पनि स्वास्थ्यको ख्याल नगरी अरू बिमार बढाउँछन र परिवारका अन्य सदस्यलाई तनाव दिने काम गर्छन ।

आफ्नोे स्वास्थ्यको ख्याल राखेर साउनको बर्त गर्नुपर्ने हुन्छ । हाम्रा परम्पराका रूपमा रहेका केही बिषयहरू छन् त्यसलाई परिमार्जन गर्न जरुरी छ । तर, महिला दिदी बैनीहले परिमार्जन भन्दा पनि अरू धार्मिक भार बोक्ने गरेको देखिन्छ ।

साउनको हरियो चुराका बिषय मात्र नभएर अन्य हाम्रा रीतीथितीमा पनि बोझ थपिंदै गएको छ । हामीले बिबाहमा आएको बिकृतीले छोराछोरीका बिबाह कसरी गर्ने भन्ने चिन्ताले धेरैलाई सताएको छ ।

सामान्य अवस्थामा गरिने बिबाह छिमेकी देशको नक्कल गरेर हल्दी मेहेन्दी पार्टी भोजमा पुगेको छ । अरूले के गर्छन भन्नुभन्दा पनि आफुले के को लागि यो सबै गरिरहेको छु भन्ने बुझेर पर्वहरू मनाउँदा मितव्ययी तरिकाले मनाउन ठिक होला । सबैको कल्याण होस ।