खोज

नवलपरासी, ०६ असार ।

जिल्लाको प्रतापपुर गाउँपालिका–२ सेमरीका भवानीशंकर यादव अहिले माछा पालन व्यवसायमा जमेका छन् । माछा पालनको ठुलो सम्भावना देखेका उनी माछा पालन क्षेत्र विस्तार गर्दै मत्स्य व्यवसायमा आफ्नो पहिचान बनाउँदै छन् ।
अगुवा माछा कृषक यादवले अहिले व्यवस्थित गरी माछा पालन क्षेत्रफल बिस्तार गरेका छन् । उन्नत प्रजातिका माछाले राम्रो आम्दानी गर्न सक्ने भएकाले अघिल्लो वर्षको सिकाइले अहिले माछा पालनको क्षेत्रफल १६ बिघामा विस्तार गर्दै पोखरीका लागि आवश्यक व्यवस्थित पूर्वाधार थपेको बताएका हुन् ।

भारतबाटै बैखी (पँगास) माछाका भुरा र दाना समेत ल्याएर गाउँमा उन्नत प्रजातिको माछा पालेको देखाउँदै भने–यसको ग्रोथ राम्रो छ । दुई महिना पहिला प्रति केजी माछाका भुरा डेढ सयको सङ्ख्यामा थियो । अहिले ७ देखि ९ वटा माछाले एक केजी पुग्छ, उत्पादन दर राम्रो रहेको छ । भारतबाट यही माछा बासी भएर आउँछ, तर नेपालमा पालन गरियो भन्ने ताजा माछा नै नेपाल भरि पु¥याउन सकिने आधार उनले सुनाए ।

नेपालमा भारतको आन्द्रा प्रदेशबाट बैखी माछाको माग बढी हुने हुँदा सो माछा नेपालमै उत्पादन गरी नेपाली बजारमा आपूर्ति गर्ने गरी कृषक यादव परीक्षण स्वरूप बैखी माछाको पालन सुरु गरेको बताउँछन् । सो प्रजातिको माछा थोरै क्षेत्रफलमा बढी आम्दानी भइरहेको र बजारमा देखिने समस्याबारे पनि अध्ययन पश्चात् अहिले त्यसको क्षेत्रफल विस्तार गर्न लागेको सुनाए ।

नेपालमा यस्तो माछाको उत्पादन गर्न कठिन छ, भन्ने गर्थे, उनले आफ्नो अनुभव सुनाउँदै भने, तर गरेपछि नेपालमा पनि सहजै उत्पादन गर्न पनि सकिँदो रहेछ । तर माछाको बजारमा केही माछा व्यापारीको एकाधिकार हुँदा बजारको समस्याले यहाँका कृषि प्राविधिकहरूले माछा किसानलाई पचास माछाका लागि प्राय सिफारिस नगर्ने गरेका छन् ।

समस्याबाट भाग्ने होइन,समस्याको समाधान खोज्न तिर लागियो भन्ने विकल्प भेटिन्छ नै, त्यो भएर अब आफूले फेरी क्षेत्रफल विस्तार गरी सो माछा पालन गर्ने योजना अगाडि सारेको सुनाए । पंगास माछा अन्य माछा जस्तै थोरै थोरै मारेर(हार्वेस्ट) गरेर बिक्री गर्न सजिलो छैन । एकै पटक पोखरीभरिकै माछा मार्नु पर्छ, किनभने ती माछा बढी संवेदनशील हुन्छन् ।

भारतीय माछाको आपूर्ति मात्रै प्रतिस्थापन गर्दै नेपालमा आफ्नो बजार बनाउने हो भने माछा पालनमा ठुलो अवसर रहेको उनको भनाइ छ । स–सानो लगानी गरेर दुई चार क्विन्टल माछा उत्पादन गरेर बजार खोज्ने बजारमा माछा नबिक्ने चुनौती हेरेर माछा पालन व्यवसाय छाड्ने पनि धेरै छन्, उनी भन्छन्, नेपालमा माछाको माग नभएर होइन, ती सबै किसान र व्यवसायीको बजारसम्म पहुँच नपुगेर हो । पहुँच बनाउनका लागि केही सङ्घर्ष गर्नै पर्दो रहेछ ।

उनले गत वर्ष आफ्नो माछा बिक्री गर्नका लागि काठमाडौँको कालीमाटी बजारदेखि काठमाडौँ महानगरको कृषि शाखासम्म दौडधुप गरेको सुनाए । काठमाडौँमा मात्रै ठुलो मात्रामा माछा खपत हुने स्थान हो, तर त्यहाँको बजार केही भारतीय व्यापारी र माफियाको नियन्त्रणमा छ । त्यो सञ्जाल भित्र पस्न मुस्किल छ । तर भित्र पहुँच बनाएमा माछा व्यवसायमा लाभै लाभ छ ।

भारतको आन्द्रा प्रदेशबाट महिनौँ देखीको मरेको माछाले बजार कब्जा गरेको छ, तर नेपाली किसानका माछाले स्थान नपाउनु समस्या छ । त्यसका लागि सरकार नेपाली किसान प्रति जिम्मेवारी पूर्वक काम गरिदियो भन्ने यहाँका युवा बिदेसिन पर्दैन, स्वदेशमै उत्पादन, बजार, व्यवसाय गर्न सक्ने अवस्था हुन सक्ने उनले सुझाव दिए । यसका लागि किसान निराश हुनु भन्दा सङ्घर्ष गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेको उनले औँल्याए ।

पोखरीको एक दुई माछा मरियो भन्ने बचेका माछा दाना नै नखाने हुँदा तौल घटेर उत्पादन जोखिम हुने गरेको सुनाए । गत वर्ष डेढ करोडको माछा बिक्री पनि गरियो । अहिले १६ बिघा क्षेत्रफलमा माछा पालनको क्षेत्रफल बिस्तार पनि गरिरहेको छु । कालीमाटीमा मात्रै दैनिक २५ मे.ट.माछा खपत हुन्छ, त्यसको ७० प्रतिशत औपचारिक माछा पैठारी भारतबाट हुन्छ, अनौपचारिक तस्करीको माछाको त तथ्याङ्क नै छैन ।

अध्यक्ष यादवका अनुसार भारतको आन्द्रा प्रदेशबाट प्रति केजी ५५ रुपियाँमा माछा ल्याएर नेपाली बजारमा भारतीय माछा छ्याप छ्याप्ती बनाइने र नेपाली किसान पोखरीमा माछालाई दाना खुवाउँदै बस्ने अवस्था विद्यमान छ । तर पनि सङ्घर्ष गर्दै निकास खोज्दै नेपाली माछा व्यवसायी अगाडी बढी रहेको सुनाए । नजिकका अन्य किसानका लागि पनि आफूले उन्नत प्रजातिका माछा र दाना झिकाउँदै प्रोत्साहित गरेको बताए । यसले गर्दा किसान एकजुट हुने र माफियासँग सङ्घर्ष गर्न बल मिल्ने समेत उनको भनाइ थियो । यसमा सरकार र सञ्चारले पनि साथ दिनुपर्छ, उनले भने, असर नेपालीले नेपालमै लड्दै भिड्दै समाधानको खोजीमा लाग्नु पर्छ ।

उनका अनुसार माछाको वृद्धि हुने एउटा चरण हुन्छ । माछाको वृद्धिको अवधि सकिएपछि खासै वृद्धि हुँदैन्, त्यो बेलासम्म माछा बिक्री गर्न सकिएन भने माछा बचाई राख्न दाना लागत बढ्दै जाने गर्छ । प्रति केजी ५५ (भारु) अर्थात् ८८ रुपियाँको माछा नेपालमा भित्रिँदा प्रति केजी दुई सय भन्दा बढी मूल्यमा बिक्री हुने गर्छ ।