खोज

आज विश्व स्तनपान सप्ताह । हरेक वर्षको अगस्त १ देखि ७ अगस्तसम्म विश्व स्तनपान सप्ताह मनाउने गरिएको छ । पछिल्लो समय विश्व स्तनपान सप्ताहको महत्त्व बिस्तारै बढ्दै गएको कुरा विश्वका १२० भन्दा बढी देशहरूले यो दिवस मनाउने गरेकोबाट नै पुष्टि हुन्छ ।

हरेक आमाले आफ्नो बच्चालाई जन्मिएको एक घण्टाभित्र वा त्यसमा पनि जतिसक्दो चाँडो स्तनपान गराउनुपर्दछ । जन्मिएको ६ महिनासम्म नवजात शिशुलाई आमाको दुधमात्र खुवाउने र त्यसपछि कम्तीमा दुई वर्षसम्म अन्य खानेकुरा सँगसँगै आमाको दुध पनि पर्याप्त मात्रामा खुवाउने गर्दा बच्चाको शारीरिक अवस्था सुदृढ बन्छ भन्ने मान्यता छ ।

त्यसैले भन्ने गरिएको छ– आमाको दुध अमृत समान हुन्छ । नवजात शिशुका लागि आमाको दुध कति पोषणयुक्त हुन्छ भन्ने नजान्दा विश्वमा धेरै नावालक वालबालिकाको मृत्यु हुने गरेको पनि प्रशस्तै उदाहरण छन् ।

आमाको पोषिलो दुध खान नपाएको बच्चा कुपोषणग्रस्त हुन्छ । नेपालकै सन्दर्भमा समेत स्तनपानको महत्त्व नवुझ्दा धेरै शिशुहरु आमाको दुध पिउन पाउने अधिकारबाट बञ्चित हुँदै आएका छन् । जसका कारण शिशुहरुमा कुपोषण लगायतका थुप्रै स्वास्थ्य समस्या देखापर्दै आएको छ ।

पछिल्लो समय आधुनिकताका नाममा बच्चालाई स्तनपान गराए कुरुप भईन्छ भन्ने अन्धविश्वासका कारण स्तनपान नगराउने आधुनिक आमाहरुको संख्या बढ्दै गएको छ । यो चिन्ताको कुरा हो । यसरी नवजात शिशुको आमाको दुध पिउन पाउने अधिकारको जानेर वा नजानेर हनन् भैरहेको छ ।

जसका कारण धेरै शिशु अकालमा मृत्युको मुखमा पुग्न विवस भएका छन् ।  आमाको दुध शिशुको लागि सर्बोत्तम आहार हो भन्ने कुरामा दुई मत छैन् । आमाको दुधले शिशुको रोगसंग लड्न सक्ने क्षमता बढाउँछ भने स्तनपानले महिलाहरुमा स्तन क्यान्सर र पाठेघरको क्यान्सर हुने जोखिमलाई कम गर्ने अनुसन्धानले देखाएको छ ।

स्तनपानमा आमाको महत्वपूर्ण भूमिका भएतापनि यसमा परिवारका हरेक सदस्यको जिम्मेवारी पनि त्यत्तिकै महŒवपूर्ण रहने कुरा स्वयंसिद्ध छ । हरेक परिवारका सदस्यहरुले स्तनपानमा सुत्केरी आमालाई प्रोत्साहित नगरेमा कुनैपनि अवस्थामा शिशुले स्तनपानको भरपूर लाभ लिन सक्दैन् । जसका कारण बच्चा ठूलो हुँदै जाँदा अनेक प्रकारका रोगले ग्रस्त बन्छ ।

एक तथ्याँक अनुसार शिशुलाई ६ महिनासम्म आमाको दुध चुसाउने आमाको संख्या ६८ प्रतिशत र शिशुलाई दुई बर्ष भित्र निरन्तर स्तनपान गराउने आमाको संख्या जम्मा ९४ प्रतिशत रहेको छ । यसले के देखाउँछ भने अझैपनि शिशुहरु आमाको दुध खान पाउने अधिकारबाट बञ्चित छन् । जसका कारण शिशुहरु विभिन्न रोगको शिकार बन्न बाध्य भएका छन् ।

पछिल्लो समय नवजात शिशुलाई पोषणको नाममा विभिन्न किसिमका बजारीया दुध खुवाउने क्रम बढ्दो छ ।  त्यस्ता पाउडर दुधले एकातिर शिशुको स्वास्थ्यमा असर पुगिरहेको हुन्छ भने अर्कोतिर त्यसका कारण अनेकथरि रोगको शिकार समेत हुने गरेको धेरै उदाहरण छन् ।

शिशुका लागि आमाको दुध नै सर्वोत्तम हुने भएपनि त्यसको विषयमा धेरै जानकारी नहुँदा आधुनिकताका नाममा आमाहरुले शिशुहरुलाई रोगी र कमजोर वनाउँदै लगेका छन् । जन्मिँदा वित्तिकै जतिसक्दो छिटो स्तनपान गराएमा त्यो अमृत समान हुने स्वास्थ्यकर्मीहरूले पुष्टि गरेकोले आमाहरुले त्यस विषयमा ध्यान दिनु जरुरी छ ।

आमाको बिगौती दुध बच्चाको लागि रोगसंग लड्न प्रतिरोधी क्षमता बढाउने खोप हो भन्दा फरक पर्दैन । चिकित्सकहरुले स्तनपान गराउँदा २४ घन्टामा कम्तीमा १० देखि १२ पटकसम्म गराउन सुझाव दिने गरेका छन् ।

कम्तीमा त्यति स्तनपान गराउने र आवश्यक परेमा त्यो भन्दा धेरै स्तनपान गराउँदा बच्चाको स्वास्थ्यमा राम्रो नै गर्दछ । अर्कोतर्फ बच्चालाई दुधको मात्रा पु¥याउन क्याल्सियमयुक्त खानेकुराहरु पनि दिनुपर्ने जरुरी छ ।

जेहोस स्तनपान सप्ताहको यो अवसरमा नेपालमा पनि आमाहरुले आफ्ना शिशुहरुलाई सहीरुपमा स्तनपान गराएर शिशुको स्वास्थ्यमा ध्यान दिनुपर्दछ । त्यसका लागि फेरिपनि स्तनपानको महत्वका विषयमा ग्रामिण क्षेत्रदेखि शहरसम्म महिलाहरुमा सचेतना बढाउनु आवश्यक छ ।

अवको दिनमा स्तनपानलाई औपचारिक बनाउनेभन्दा पनि व्यवहारिक बनाउनेतर्फ ध्यान दिनु जरुरी छ ।