खोज

बुटवल, १३ साउन ।

‘दूध चढाएर पूजा गर्ने चलन छ’ 

जमुना गिरी (तिलोत्तमा, रुपन्देही)

हाम्रा बुवाहरूले नागको पूजा गर्ने छुट्टै स्थानमा शुद्ध भएर दूधको धार दिएर पूजा गर्ने चलन छ ।  विशेष गरी यो दिनमा कपासको सर्पको चित्र बनाएर मासको आँखा, जौलाई जिउ भरी लगाएर सर्प बनाएर गाईको गोबरमा दूध चढाएर घरको मूल ढोकामा टाँस्ने गरेको सम्झना छ । गाईको दूधमा खिर बनाएर हामीले प्रसादको रूपमा खाने चलन छ ।

‘घरमा शुभ होस् भनेर नागको चित्र’ 

मुमकला खनाल (धुर्कोट गापा, गुल्मी)

नाग देवताले घर परिवारको रक्षा गर्छन् भन्ने परापूर्व कालको चलन चल्तीले घरको दैलोमाथि नागको फोटो टाँस्ने गरिन्छ । नाग दूध खान आउँछन् । दूध चढाइन्छ । धार दिइन्छ । मैले सानै उमेरदेखि घरमा नाग टाँस्ने गरेको देखेकी हुँ । घरको शुभको लागि यस्तो चलन गरिएको जस्तो लाग्छ । त्यो चलन अहिले म ८० वर्षकी हुँदा पनि चलेको छ । सबै कुरा धर्ममा अडिएको छ ।

 

‘आजभोलि आस्था हराउँदै गयो’

श्यामलाल अर्याल (ईस्मा गापा, गुल्मी)
नाग पञ्चमीको चलन नेपालको हिन्दु समाजमा अत्यन्त प्राचीन र महत्त्वपूर्ण परम्परा हो । यस दिन घरका ढोकामा, मूल ढोका, भित्तामा अथवा पूजा कोठामा नागको चित्र टाँसी पूजा गरिन्छ ।

दूध, अक्षता, दुबो, फूल, दही, चामल, घ्यू आदि अर्पण गरेर नाग देवताको आराधना गर्नाले घरमा विषालु सर्प आउँदैनन् भन्ने जनविश्वास छ ।

कतिपयले नागको मन्दिर वा पोखरीमा पनि पूजा गर्ने चलन छ । पहिले/पहिले आफैले घरमा निकै मिहिनेत गरेर धेरै दिन लगाएर नाग बनाएपछि दिनभर गाउँ भरी टाँस्दै हिँड्ने गरिन्थ्यो ।

नागलाई प्रकृति, जल स्रोत, भूमि संरक्षणको प्रतीकको रूपमा पनि लिइने चलन छ । पहिले नाग टाँस्नका लागि घरघरमा कति बेला ब्राह्रमण आउँछन् भनेर पर्खेर बस्ने चलन थियो । तर आजभोलि बिस्तारै आस्था हराउँदै गएको देख्छु ।

 ‘नागको इनार, कुवा पनि पूजा’ 

डिलबहादुर बर्मा  (बर्दघाट, नवलपरासी)

यो श्रद्धा र विश्वासको पर्व हो जुन हिन्दु धर्म मान्नेहरूले मनाउँछन् । धार्मिक मान्यता अनुसार जुन घरमा नागको फोटो टाँसिन्छ त्यो घरमा चट्याङ नपर्ने, आगो नलाग्ने र सर्पले त्यो घरका मानिसलाई डस्दैन भन्ने विश्वास समेत गरिन्छ ।

उक्त दिन हलो नजोत्ने वा घरको जग राख्नु हुँदैन भन्ने मान्यता समेत रहेको छ । नाग पञ्चमीमा अष्टकुली नागको फोटो टाँस्ने र सर्पको वासस्थान हुने स्थानहरू जस्तै इनार कुवामा समेत पूजा गर्ने चलन छ । किंवदन्ती अनुसार नागको पूजा गर्नेलाई सर्पले डस्दैन भन्ने मान्यता समेत रहेको छ ।

‘नाग पञ्चमी प्रकृति पूजाको सङ्केत’

उत्तरकुमार पराजुली (संस्कृति अध्येता)

हामी मानिसहरू प्रकृति पुजक भएकै कारण पृथ्वीमा भएका जीवजन्तुहरूको पूजाआजा गर्ने गर्दछौँ । डर लाग्ने सर्पलाई मानिसहरूले नाग पञ्चमीको दिन नागको चित्रमा दूध, दही, अक्षता, फूल, दुबो राखी गाईको गोबरको सहायताले घरको ढोकामाथि टाँसेर पूजा गर्ने चलन परापुर्वकालदेखि छ ।

विशेष गरी नेपाल, भारत, श्रीलङ्का जस्ता गर्मी बढी हुने मुलुकहरु जहाँ धेरै सर्पहरू देखा पर्दछन् त्यहाँ नागको पूजा गर्ने गरिन्छ ।
जैविक विविधता सन्तुलन गर्न पनि हामीले विभिन्न प्रजातिका किरा पठ्याङ्ग्राहरूको पूजाआजा गर्ने चलन छ ।

त्यस मध्ये नागको पूजा पनि एक हो । सर्प डरलाग्दो भए पनि हामी मानिसहरूले नजिस्काउँदा, नचलाउँदा र डर नदेखाउँदा यसले हानी गर्दैन । गर्मी समयमा शीतलता खोज्दै बाहिर निस्कन्छ । विशेष गरी नाग पञ्चमीमा घरको मूल ढोकामा नागको फोटो टाँस्दा घरमा भएका बालबच्चाहरूलाई यसले डस्न सक्छ, कहिँकतै देखिएमा नचलाउने भन्ने सङ्केत हो ।

‘नागको पूजा किन गरिन्छ थाहा छैन’  

बबि थापा (बर्दघाट, नवलपरासी)

धार्मिक महत्त्व छ भन्ने बुढापाकाहरूबाट सुनेर थाहा छ । तर नाग पञ्चमीमा नागकै पूजा किन गरिन्छ भन्ने थाहा छैन । हामी पनि पूजा गरेर मुलढोकामा नागको फोटो टाँस्छौँ तर किन टाँसिन्छ भन्ने कुरा चैँ थाहा छैन ।

यस दिन नागको पूजा गर्नुपर्छ भन्ने सुनेको देखेको र देखासिकी गर्दै धार्मिक महत्त्व होला भनेरै निरन्तरता दिँदै आएका छौँ । सायद नागलाई पनि भगवानको रूप (नागदेवता) मा हेर्ने गरिन्छ त्यसैले होला ।