खोज

बाघको बासस्थान अतिक्रमण भैरहेको बेला आज विश्व बाघ दिवस मनाईदैछ । ‘बाघ संरक्षणमा अब विश्वको ध्यान’ भन्ने नाराका साथ विश्व बाघ दिवस मनाईरहँदा पछिल्लोसमय बाघको बासस्थान अतिक्रमणमा परिरहेको छ ।

यसले बाघ संरक्षणमामात्रै होइन, सयौं जीवजन्तुको संरक्षणमा समेत चुनौति थपेको छ । नेपालमा केही बर्ष अघिसम्म बाघको संख्यामा कमी आएपनि पछिल्लोसमय भने बाघको संख्यामा बृद्धि भएको देखिएको छ । जसका कारण बाघ र मानवबीच द्वन्द्व बढिरहेको छ ।

सन् २०१० मा रुसको सेन्ट पिटर्सवर्गमा आयोजित अन्तर्राष्ट्रिय बाघ मञ्चले हरेक बर्ष जुलाई २९ का दिन यो दिवस मनाउने घोषणा गरे अनुसार यो दिवस मनाउन थालिएको हो । बाघ दिवसको अवसरमा बाघको संरक्षण गर्न बासस्थानको संरक्षण, बाघको संख्यामा आएको ह्रासबारे जनचेतना वृद्धि र केही देशमा बाघको संख्या बढ्दै गर्दा उत्पन्न चुनौतिको विषयमा मुद्दा उठान गर्ने गरिएको छ ।

खुसीको कुरा के छ भने यो दिवस मनाउँदै गर्दा नेपालमा बाघको संख्यामा बृद्धि भएको छ । तर चुनौति पनि थपिएको कुरालाई नजरअन्दाज गरिनुहुँदैन । निकुञ्ज र घना जंगल क्षेत्र वरिपरी बसोबास गर्ने मानव समुदाय बाघको शिकार हुन बाध्य भएका छन् । आँगनमा खेलीरहेका बालबालिका बाघको शिकार भएका छन् । गोठमा थुनेका बाख्रा सुरक्षित छैनन् ।

बाघको संख्या बढ्दा त्यसले प्रकृति सन्तुलनमा सहयोग पु¥याएपनि मानव जीवनमाथि भैरहेको आक्रमणले भने चुनौति थपेको छ । केही महिना अघि प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले पनि बाघको संख्या बढेकोमा खुसी मनाउने भन्दा मानव जीवनमाथि पु¥याउने क्षतिप्रति सचेत बन्नुपर्ने वताएका थिए । निश्चित रूपमा नेपालमा बाघको संख्या बढिरहेको छ ।

यही रूपमा बढ्ने हो भने मानवका लागि खतरा देखिएकोले संरक्षणमा चुनौति पनि थपिने अवस्था आएको छ । खासगरी नेपालमा पछिल्लो वर्षहरूमा बाघको संख्या बढेसँगै मानिसको ज्यान जाने घटना पनि बढिरहेका छन् ।

बाघ संरक्षणमा नेपालले उच्चतम सफलता हासिल गरेको छ तर बाघ बढेसंगै बाघ र मानववीच द्वन्द्व बढ्ने अवस्था देखिएकोले अवका दिनमा बाघ संरक्षणलाई कसरी व्यवस्थापन गर्ने भन्ने कुरामा ध्यान दिनु जरूरी छ ।

अब बाघको संरक्षणसंगै सुरक्षित बासस्थानको व्यवस्थापन गर्नुपर्ने खाँचो देखिएको छ । अर्कोतर्फ जोखिमपूर्ण क्षेत्रको पहिचान गरी स्थानीय बासिन्दाको जीविकोपार्जन र सचेतना कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्ने खाँचो छ । अब बाघको संख्या बढाउने हो र त्यसले गर्ने मानवीय आक्रमणलाई घटाउने हो भने बाघको बासस्थानलाई अझै सुरक्षित बनाउनेतर्फ पहल गर्नु जरुरी छ ।

खासगरी निकुञ्जवर्ती क्षेत्रमा बाघले मानिसमाथि आक्रमण गर्नेक्रम बढेको छ । पहिले बाघ नदेखिने स्थानमा पनि अहिले बाघ देखिन थालेका छन् । सामुदायिक वन क्षेत्रमा जंगल बढेकोले बाघ देखिन थालेका छन् । जंगलमा घाँस दाउरा गर्न जाने अवस्था अहिले छैन् । धेरै महिला जंगलमा घाँस दाउरा गर्न जाँदा बाघको निसानामा परेको अवस्था छ । यो चिन्ताको कुरा हो ।

एकातिर बाघको संरक्षण गर्नुपनि छ, अर्कोतिर बाघले गर्ने मानवीय क्षतिलाई रोक्नुपनि छ । यो बीचको अवस्थामा बाघ संरक्षणको मुद्दालाई कसरी अघि बढाउने भन्ने सवाल पेचीलो भएर आएको छ । त्यसकारण बाघको संख्या बढाउने कुरामा विवाद छैन तर तीनलाई संरक्षित क्षेत्रमा राखेर बाघ र मानवबीचको द्वन्द्व कम गर्नेतर्फ नेपाल सरकारको ध्यान जाओस् ।

अव नेपालले जसरी बाघको संख्या बृद्धिमा ठूलो भूमिका निर्वाह गरेको छ, आगामी दिनमा संरक्षणमा अर्को चुनौति पनि थपिएकोले बाघ संरक्षण भन्दा पनि चुनौतिको सामना कसरी गर्ने भन्ने सवालमा ध्यान दिनु जरूरी छ । खासगरी नेपालको सन्दर्भमा बाघको बासस्थान सुरक्षित गर्ने विषयमा अव ढिलाई नहोस् ।