खोज

रुपन्देहीको तिलोत्तमामा एकै घरबाट २३ वटा गोमन सर्पको उद्धार गरिएको घटनाले गर्मीको मौसममा होसियारी अपनाउनु पर्ने देखिएको छ । विश्व सर्प दिवस मनाउँदै गर्दा बाहिरिएको यो खबरले सबैलाई सचेत हुनुपर्ने पाठ सिकाएको छ । संयोगले आज विश्व सर्प दिवस पनि हो ।

तराईमा गोमन, करेत नै विषालु सर्प मानिनछन् । यिनै सर्पको बिगबिगी बढ्दो छ । नेपालमा बर्सेनि ४० हजार मानिस सर्पको टोकाइबाट प्रभावित हुने र त्यसमध्ये तीन हजार जतिको मृत्यु हुने गरेको तथ्याङ्कले सर्पको जोखिम बढ्दो छ भन्ने पुष्टि गरेको छ ।

त्यसो त मानव र सर्प बिच सहअस्तित्वको सम्बन्ध पनि छ । मानव जीवन चक्रका लागि सर्पको महत्त्वपूर्ण भूमिका रहन्छ । नेपालमा अहिलेसम्म ८४ प्रजातिका सर्पहरू फेला परेका छन् । त्यसमध्ये २० प्रतिशत मात्र विषालु सर्प छन् । अन्य वन्यजन्तुहरूको तुलनामा सर्प दंशकै कारण मानव मृत्यु धेरै भएको अवस्था रहेकोले हरेक नागरिक आफै सचेत हुनुपर्ने अवस्था छ । सर्प देख्ने बित्तिकै मार्ने र गाउँघरमा अझै पनि सर्पले टोकेमा झारफुक तथा घरायसी उपचार गर्ने प्रवृत्ति बढ्दो छ । यो जनचेतनाको कमीका कारण भएको हो भन्दा हुन्छ ।

आम नेपालीले कुन सर्प विषालु हो र कुन होइन भन्ने पनि थाहा पाउनु जरुरी छ । करेत सर्प साईलेन्स किलरको रूपमा चिनिन्छ । रातीको समयमा क्रियाशील हुन्छ । बिस्तरामा गएर बस्न सक्छ । यसले टोकेमा लक्षण ढिला देखिने हुँदा उपचारमा कठिनाइ हुन्छ र मानिसको मृत्यु पनि हुनसक्छ । त्यसै गरी गोमन सर्प रिसाहा हुन्छ । यसले टोकेमा पहिल्यै थाहा हुने भएकोले समयमै उपचार पाउने हो भने बच्न सकिन्छ ।

तसर्थ विषालु सर्पको जोखिमको विषयमा समयमै ध्यान पु¥याउनु हरेक नेपालीको जिम्मेवारी र दायित्व हो । नेपालमा विष नहुने तथा टोके पनि असर नहुने, कम विषालु र बढी विषालु गरी तीन समूहका सर्पहरू रहेको सर्प विज्ञहरूको अनुसन्धानले पुष्टि गरेको छ । सर्पहरू हाम्रो घर वरिपरि नै बढी देखापर्ने हुँदा खास गरी गर्मी मौसममा बढी जोखिम रहेको हुँदा सावधानीको खाँचो छ ।

तिलोत्तमाको घटनाले सबैलाई सचेत बन्नुपर्ने कुरा सिकाएको छ । सर्पबाट जोगिन झुल लगाएर सुत्ने, अँध्यारामा लाइट बालेर हिँड्ने र घरभित्र तथा बाहिर देखिने प्वालमा हात नहाल्ने हो भने जोखिमबाट बच्न सकिन्छ । भरसक सर्पको टोकाइबाट बच्ने र टोकिहालेमा उपचार सम्भव छ भन्ने बुझाउनु जरुरी छ ।

किनभने मानिसमा सर्पले टोकेमा मरिन्छ भन्ने मनोविज्ञान भएकोले आत्तिएर पनि मृत्यु हुनसक्ने जोखिम देखिएको छ । सर्प हाम्रो जीवनको मित्र पनि हो । हिन्दु संस्कृतिमा सर्पलाई नाग देवताको रूपमा पुज्ने गरिन्छ । भनिन्छ– श्रीकृष्ण भगवानलाई मथुराबाट गोकुल ल्याउँदा नागले बाढी र वृष्टिबाट रक्षा गरेका थिए ।

देवता र दैत्यद्वारा गरिएको समुद्र मन्थनमा वासुकी नागकै मुख्य भूमिका रहेको थियो । घरघरका मूल द्वारमा नागको तस्बिर टाँस्दा एक वर्षसम्म सर्प, गरुडको भय नहुने, अनावृष्टि, चट्याङको बज्रपात नहुने, ठिक समयमा वर्षा हुने, धन्य धान्य वृद्धिका साथै निरोगीसमेत रहने विश्वास गरिन्छ ।

तसर्थ सर्प हाम्रो धर्म, आस्था र विश्वाससँग जोडिएको छ । आफू सचेत भएर यसको संरक्षण गर्न सकिन्छ । सर्प हाम्रो धार्मिक आस्थासँग जोडिएको छ । पछिल्लो समय सर्प लोप हुने क्रम बढेको छ । अबको दिनमा सर्पको संरक्षणमा ध्यान दिनु जरुरी छ । प्रकृतिलाई सन्तुलित राख्न सर्पको ठुलो भूमिका र योगदान हुने भएकोले अबको दिनमा सर्पबाट आफू पनि बचौँ र सर्पलाई पनि बचाऊँ भन्ने अभियान सञ्चालन गर्नु अत्यावश्यक छ ।