खोज

बुटवल,  १६ असार । 

बुटवल उपमहानगरपालिकाकी सुनिता श्रेष्ठ उमेरले ४० वर्षकी भइन । उनले करिब १५ वर्ष अघिबाट स्थानीय सहकारी संस्थाहरूमा बचत गरिरहेकी छन् । स्थानीय अस्पतालमा काम गर्ने उनले तलबको केही रकम आफ्नो खर्चका लागि छुट्टाउने र त्यसलाई बचतको रूपमा सहकारी संस्थामा जम्मा गर्ने गरेको बताइन् । पछिल्लो पटक धेरै सहकारी संस्थाहरू बचत रकम हिनामिना गरेर भाग्ने गरेको सुन्दा उनलाई डर लाग्न थालेको छ । कतै आफूले पनि खाई नखाई जम्मा गरेको पैसा पनि डुब्छ की भन्ने । उनले कुनै सहकारीमा एक हजार रुपियाँ त कतै पाँच सय रुपैैयाँका दरले चार वटा सहकारी संस्थामा बचत गर्ने गरी छन् । उनी भन्छिन्–‘कुन सहकारीमा कति पैसा भएको छ थाहा छैन । कहिले काही आफूलाई चाहिए ऋण पनि ल्याएर चलाएको छु । पैसाको गर्जो पनि टरेको छ ।’

तिलोत्तमा  नगरपालिका ३० वर्षकी मनु केसीले सानै उमेरबाट नै सहकारीमा पैसा बचत सुरु गरेकी बताइन । पहिले पहिले आमाले सहकारीमा थोरै–थोरै बचत गरिदिनु भयो त्यही सिकाइबाट मैले पनि आफूले जागिरसँगै बचत थालेकी हुँ । तर पछिल्ला केही घटना क्रमहरू सुन्दा र देख्दा अहिले बचत गर्ने मनसायमा नै छैन । कसरी हुन्छ बचत फिर्ता मागिरहेकी छु । पहिले मैले साना ठुला बचत गरे महिनामा १० हजार रुपियाँ बचत गर्दथे तर आजभोलि त्यही पैसा गुम्ने डरले बचत गर्ने छाडिदिए ।

सहकारी संस्थाको बचत हिनामिनाका घटनाले बचतकर्तामा शङ्का उब्जाइदिएको छ । सैन मैना नगरपालिकाकी सितादेवी चापागाईँ भन्छिन्, मैले चार वटा सहकारीमा जम्मा गरेकी छु । बुहारीको छोरीको पनि छ । सहकारी संस्थाले मनपरी गरे भने हामीले खाई नखाई जम्मा गरेको के काम भयो र ? यसरी सदस्यहरूको पैसा हिनामिना गर्नेलाई सरकारले कडा सजाय गर्नुपर्छ चापागाईँको माग छ ।

बचत तथा ऋण सहकारी सङ्घ लुम्बिनी प्रदेशका अध्यक्ष कृष्णप्रसाद नेपालले समुदायमा आधारित सहकारीमा कुनै समस्या नभएको बताए । उनले सङ्घीय सरकार र प्रदेश सरकारले दर्ता गरेका र रुपन्देहीमा आएर मुख्य कार्यालय रहेको सहकारीहरूले सदस्यहरूको रकम हिनामिना गरेर भागेको बताए । नेपालका अनुसार रुपन्देहीमा सङ्घ सरकारमा दर्ता रहेको शिव शिखर सहकारी संस्था र प्रदेश सरकारमा दर्ता भएका आयाम बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था ली, सुनौलो बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था, मार्गदर्शन बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था ली, साइन बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था ली, सार्थक बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था, मञ्जु श्री बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था ली ले सदस्यको बचत हिनामिना गरेको पाइएको छ ।

त्यसै गरी विश्व विराट बहु उद्देश्य सहकारी संस्था, सत्यदिप बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था, उपकार बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था, उपदेश बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था, स्टार बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्था र केही दिन अघि मात्रै बुटवलको देविनगरमा मुख्य कार्यालय रहेको सनसाईन बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्थाले सदस्यहरूको रकम हिनामिना गरेको छ । अहिले सम्म रुपन्देही जिल्लामा मुख्य कार्यालय रहेका सङ्घमा दर्ता भएको एउटा बाँकी १२ वटा सहकारी संस्था सदस्यको रकम हिनामिना गरेर भागेको अध्यक्ष नेपालले बताए ।

तीनै तहलाई अधिकार दिए पनि सङ्घ सरकार र प्रदेश सरकारले आफू मातहतमा दर्ता भएका सहकारीलाई प्रभावकारी रूपमा अनुगमन गर्न नसक्दा समस्या भएको नेपालको भनाइ छ । तर स्थानीय तहमा दर्ता भएको सहकारी संस्थामा समस्या नभएको नेपाल तर्क गर्छन् उनले भने । सरकारले कानुन मात्रै बनाएर पुग्दैन कार्यान्वयन हुन सकेन भने समस्या सृजना हुन्छ भन्ने उदाहरण पछिल्लो समयमा भागेका सहकारीहरूलाई लिन सकिन्छ । प्रदेश सरकार अन्तर्गत अहिले सम्म १ सय ३० सहकारी संस्था दर्ता गरेका छन् त्यति पनि सहकारीको बलियो रूपमा अनुगम हुन नसक्नु दुःखद पक्ष हो नेपाल भन्छन् ।

रुपन्देहीको मणिग्राममा रहेको सबैको सहकारी संस्थालिका अध्यक्ष भरत भुसालले सहकारीलाई बलियो बनाउन एकल अधिकार नै राम्रो हुने तर्क गर्दछन् । ऐनहरू तीनै तहमा हुँदा कार्यान्वयन र अनुगमनमा समस्या रहेको छ । सरकारका जुन निकाय भए पनि अलि बलियो निगरानीका साथमा काम गर्ने हो समस्या हुँदैन । यहाँ त स्थानीय तहले प्रदेश र सङ्घमा दर्ता भएका सहकारीलाई अनुगमन नगर्दा पनि समस्या भएको हो । उता प्रदेश सरकारसँग सहकारी दर्ता गर्ने अनुगमन र नियमन गर्नलाई पर्याप्त स्रोत साधन छैन । कर्मचारी अभाव छ त्यसैले नियमित रूपमा अनुगमन छैन त्यसैको फाइदा लिँदै सहकारी सञ्चालकहरूले धेरै गरिवका पैसा खाएर भागिरहेका छन् ।

कसले कारबाही गर्ने भन्ने सम्मको अवस्था छैन । उनले सदस्यले सहकारी संस्था रोज्दा सहकारीको व्यवस्थापन पक्षलाई ध्यान दिनुपर्छ । त्यसै गरी संस्थाको वित्तीय सूचकहरू कस्तो छ । संस्थाले कस्तो क्षेत्रमा लगानी गरेको छ भन्ने विषयलाई ध्यान दिएर सहकारी संस्था रोज्ने हो भने आफूले गरेको बचत सुरक्षित हुने उनको भनाइ छ । सहकारी संस्थाले सहकारी ऐन भन्दा बाहिर गएर लगानी गरेको छैन भने सहकारी संस्था बलियो हुन्छ भुसालले भने । गाउँ गाउँमा सहकारी घरघरमा भकारी भन्ने उद्देश्य सहित धेरै सहकारीहरू सञ्चालनमा आएका थिए । सहकारी संस्थामा बचत गर्ने र ऋण लिएर पेसा व्यवसाय गर्नेहरूको सङ्ख्या पनि धेरै छ । तर पछिल्लो समयका केही सहकारी संस्थाले सदस्यले जम्मा गरेको बचत फिर्ता समेत दिन सकिरहेका छैनन् ।