खोज

काठमाडौं, १२ असार ।

काठमाडौंकी १९ वर्षीया छात्रा रेनु राइ (नाम परिवर्तन) ले टिकटकमा छोटा मनोरञ्जनात्मक भिडियोहरू अपलोड गर्दै आएकी थिइन् । केही महिनापछि उनको सामाजिक सञ्जालबाट फोटो निकालेर अश्लील रूपमा सम्पादन गरिएको सामग्री पठाइयो । त्यसपछि पैसा नदिए सार्वजनिक गरिदिने धम्की दिइयो । सुरुमा रेनु निकै डराइन् । परिवारलाई पनि भन्न सकिनन् । फोन गरेर पटक पटक ब्ल्याकमेल गरिरहे । उनले हिम्मत जुटाएर दाजुलाई भनिन् । दाजुले साइबर ब्युरोमा उजुरी दिन सुझाव दिए ।

रेनु भन्छिन, “सुरुमा म निकै डराएँ । कसैलाई भन्न सकिनँ । उनीहरूले मलाई पटक–पटक फोन गरेर ब्ल्याकमेल गरिरहे । हिम्मत गरेर दादालाई भने, उहाँकै सल्लाहमा मैले साइबर ब्युरोमा उजुरी दिएँ । अहिले अपराधी पत्ता लागेको छ र मलाई ठूलो राहत मिलेको छ ।”

त्यस्तै, साइवर ब्युरोमा उजुरी दर्ता गर्ने लाइनमा उभिएकी चितवनकी २५ वर्षीया सविता (नाम परिवर्तन) को नाम र फोटो प्रयोग गरी कसैले फेसबुकमा फेक प्रोफाइल बनायो । त्यो प्रोफाइलबाट उनका साथीभाइलाई आपत्तिजनक सन्देश पठाइयो । यसले सविताको पारिवारिक र सामाजिक प्रतिष्ठामा ठूलो असर गर्यो । सविता भन्छिन्, “मलाई सामाजिक रूपमा नराम्रो नजरले हेर्न थालियो । साथीहरू टाढिन थाले । साइबर ब्युरोमा उजुरी दिन आएकी छु । हेरौँ के हुन्छ ?”
ललितपुरका १५ वर्षीय बालक (नाम गोप्य) लाई अनलाइन गेम खेल्ने क्रममा अपरिचित व्यक्तिले अश्लील भिडियो पठायो र त्यो भिडियो हेरेको प्रमाण प्रयोग गरी ब्ल्याकमेल सुरु गर्यो । बालकलाई धम्की दिइयो कि उनले पैसा नदिए विद्यालय र अभिभावकलाई सबै सामग्री पठाइनेछ ।

पीडित बालकका अभिभावक भन्छन् “छोरा निकै डराएको थियो । मानसिक तनावले रातभर सुत्न सकेन । तुरुन्त साइबर ब्युरोमा उजुरी दियौं र प्रहरीले तत्काल एक्सन लिए । अहिले उसले मनोवैज्ञानिक परामर्श लिँदैछ ।”

यी तीन घटनाले के देखाउँछ भने अनलाइन शोषण जुनसुकै माध्यम र उमेरमा हुन सक्छ । अपराधीहरू अपरिचित मात्र होइन, कहिलेकाहीँ नजिकका व्यक्ति पनि हुन सक्छन् । डर र लाजका कारण धेरै पीडित उजुरी दिन नसक्ने अवस्था देखिन्छ । साइबर ब्युरोमा उजुरी दिएर मात्र सुरक्षा सम्भव छ त ?

टिकटक, फेसबुक र अन्य सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्महरूमा बालबालिका र महिलामाथि भइरहेको साइबर शोषण तीव्र रूपमा बढिरहेको छ । नेपाल प्रहरी साइबर ब्युरोको पछिल्लो तथ्यांकले विगत ३ वर्षमा यस किसिमका घटनामा वृद्धि भएको देखाएको छ । यसले सामाजिक सञ्जाललाई मनोरञ्जन मात्र होइन, घातक शोषणको माध्यम पनि बनाएको छ ।

साइबर ब्युरोको तथ्यांक अनुसार पछिल्ला तीन वर्षमा मात्र २७ हजार साइबर उजुरी साइबर ब्युरोमा दर्ता भएका छन् । जुन दर्ता भएका साइबर अपराधका उजुरी संख्या झन्डै तीन गुणाले वृद्धि भएको हो । उजुरीमा महिलाहरू र बालबालिकाको संख्या उच्च छ । तथ्यांक अनुसार कुल उजुरी मध्ये ठूलो हिस्सा महिला र बालबालिका लक्षित साइबर अपराधमा आधारित छन् ।

ब्युरोका अनुसार आर्थिक वर्ष २०७८÷७९ मा ४ हजार ६ सय ८६ साइबर अपराधका उजुरी दर्ता भएका थिए । जसमा महिला सम्बन्धी उजुरीको संख्या २ हजार २ सय थियो । बालबालिका सम्बन्धी उजुरी ४ सय २० दर्ता भएको थियो ।

त्यस्तै, २०७९÷८० मा साइबर अपराधका ९ हजार १३ उजुरी दर्ता भएको थियो । जसमा महिला सम्बन्धी उजुरी बढेर दोब्बर ४ हजार ९ सय ७८ र बालबालिका सम्बन्धी उजुरी ५ सय ८७ दर्ता भएको थियो । २०८०÷८१ मा उजुरी संख्या बढेर १२ हजार ७ सय ८९ पुग्यो । जसमा महिला सम्बन्धी उजुरी ५ हजार ७ सय ३ र बालबालिका सम्बन्धी उजुरी ६ सय ३५ दर्ता भएको थियो । तीन वर्षमा कुल उजुरी २६ हजार ४ सय ८८ दर्ता भएकोमा महिला सम्बन्धी उजुरी मात्र १२ हजार ८ सय ८१ र बालबालिका सम्बन्धी उजुरी १ हजार ६ सय ४२ पुगेको छ । यसले देखाउँछ कि साइबर अपराधका उजुरी मध्ये महिला र बालबालिका मात्र केन्द्रित उजुरी ५५ प्रतिशत भन्दा बढी रहेको छ ।

यो तथ्यांकले देखाउँछ कि साइबर अपराध मात्र बढेको छैन । महिलाहरू र बालबालिकाको संलग्नता पनि उच्च रहेको छ । फेसबुक, टिकटक, इन्स्टाग्राम लगायतका सामाजिक सञ्जालमा फेक प्रोफाइल, निजी तस्बिर दुरुपयोग, ब्ल्याकमेल, साइबर बुली र अनलाइन ठगीका घटनाहरू दिनानुदिन बढ्दै गएका छन् । साइबर ब्युरोका अनुसार, उजुरी मध्ये सबैभन्दा बढी ब्ल्याकमेल र अश्लील सामग्रीको प्रसारमा आधारित छन् । किशोरी र महिलाहरू लक्षित प्रमुख समूहमा परेका छन् ।

नेपाल प्रहरी साइबर ब्युरोका प्रमुख एसएसपी तथा प्रवक्ता दीपक राज अवस्थीले तीन वर्षमा साइबर अपराधमा भएको वृद्धिदर निकै चिन्ताजनक भएको बताउँछन् । अवस्थीले “महिलामाथि हुने ब्ल्याकमेल, चरित्र हत्या, साइबर बुली र अश्लील सामग्रीको दुरुपयोग सबैभन्दा बढी उजुरीका घटना हुन् । बालबालिका पनि सुरक्षित छैनन् । अनलाइन सचेतना र कडा कानुनी कार्यान्वयन नहुन्जेल जोखिम बढिरहन्छ ।”

उनले भने, “पछिल्लो समय सामाजिक सञ्जालमा हुने साइबर अपराधमा तीव्र वृद्धि भएको छ । खास गरी बालबालिका र महिलामाथि ब्ल्याकमेल, साइबर बुली, अश्लील फोटोको दुरुपयोग र फेक प्रोफाइल बनाउने प्रवृत्ति बढेको छ ।” विवाहित, अविवाहित दुवै माया प्रेममा पर्दा आफ्ना सबै ब्यक्तिगत कुरा शेयर गर्ने । सम्बन्ध बिग्रेपछि ब्ल्याकमेल गर्ने यस्ता खालका उजुरी लिएर आउनेको सँख्या उल्लेखीय रुपमा वृद्धि भएको छ । “सबैले अनलाइन सचेतना अपनाउनु जरुरी छ । पासवर्ड सुरक्षित राख्ने, अपरिचितसँग व्यक्तिगत जानकारी नबाँड्ने र सन्देहास्पद लिङ्क नखोल्ने आदतले धेरै हदसम्म साइबर अपराधबाट जोगिन सकिन्छ”, प्रवक्ता अवस्थीले भने ।

साइबर ब्युरोका अनुसार साइवर अपराधबाट बच्नका लागि केही उपायहरूः

१)बलियो पासवर्ड प्रयोग गर्नुहोस् र नियमित परिवर्तन गर्नुहोस् ।
२) दुई–चरण प्रमाणीकरण (2FA)अनिवार्य प्रयोग गर्नुहोस्।
३) सामाजिक सञ्जालमा अत्यधिक व्यक्तिगत जानकारी नबाँड्नुहोस् ।
४) अनलाइनमा अपरिचित व्यक्तिहरूसँग कुरा गर्दा सावधानी अपनाउनुहोस् ।
५) साइबर अपराधको घटना भए तुरुन्त साइबर ब्युरोमा उजुरी गर्नुहोस् ।