खोज

चन्द्रौटा, २९ जेठ ।

जिल्लाको शिवराज नगरपालिकामा बरघर प्रथालाई सरकारले कानुनी मान्यता दिनुपर्ने थारु अगुवाहरूले माग गरेका छन् ।

बरघर प्रथाले समुदायको विकास र ऐक्यबद्ध गराउन सकारात्मक प्रभाव रहेको स्थानीय शिवपुर गाउँका बरघर भोनु थारु बताउँछन् । “थारु समुदायका सामाजिक कार्यसँगै घटना सहजैरूपमा समाधान गर्ने न्यायिक प्रणाली लोप हुनु चिन्ताजनक विषय हो,”  उनले भने ।

बरघर प्रथा थारु समुदायको परम्परा र पहिचान जोडिएकाले यसलाई सरकारी मान्यता दिनुपर्ने आवश्यक रहेको थारुले बताए । उनले थपे “बरघर प्रथा थारु समुदायको अस्तित्वसँग जोडिएको छ । यसलाई संरक्षण गर्ने सबैको दायित्व हो । हाम्रो चाडपर्व, परम्परा, रीतिरिवाज नै रहेन भने, हामी थारु हुनुको कुनै अस्तित्व छैन । यसलाई सरकारी निकायबाट कानुनी मान्यता दिनुपर्छ ।”

थारु कल्याणकारिणी सभा शिवराज नगर समितिको आयोजना र नगरपालिकाको सहयोगमा वडा नम्बर–१, उमरीमा भएको बरघर सम्बन्धी क्षमता अभिवृद्धि तालिममा थारु अगुवाहरू २ दिन सहभागिता जनाएका थिए । यस्तै भलुही गाउँका बरघर राम भरत थारु तालिममा सहभागी भएको बताए । उनीसहित सो तालिममा ४३ जनाले सहभागिता जनाएका थिए । उनी भन्छन्- “बरघर प्रथा लोप हुँदै गएको छ । आफ्नो अस्तित्व जोगाउन बरघर प्रथा संरक्षण आवश्यक छ ।” थारु समुदायमा पुज्ने देवता लगायत परम्पराको महत्त्व पुस्तान्तरण गर्न नसक्दा लोपोन्मुख रहेको उनको भनाइ छ ।

थारु समुदायको मौलिक सामाजिक संरचना भित्रको बरघर प्रथा केवल परम्परा मात्र होइन । न्याय, सद्भाव र सांस्कृतिक हस्तान्तरणको थलो जस्तै ज्वलन्त उदाहरण पनि हो । ३६ वर्ष देखि बरघर गर्दै आएका वडा नम्बर ३ का हरि प्रसाद थारुले गाउँका भएका चाहे सामाजिक हरेक कार्यको समाधान गरेको बताए । सरकारी मान्यता नभए समस्या हुने गरेको बताउँदै पछिल्लो समयमा टोल विकास संस्थाले बरघर प्रथालाई हस्तक्षेप गरेको जनाए । जुन न्यायालयको कार्य गर्दछ, समुदाय विकासमा महत्त्वपूर्ण निर्वाह गर्छ त्यसलाई ओझमा पारिएको बताए ।

अब भने यसलाई संरक्षण गर्दै कला, संस्कृति र परम्पराको महत्त्व बचाउन बरघर प्रथालाई सशक्त बनाउन आवश्यक छ । यिनै बरघरहरू गाउँघरका विवाद सुल्झाउने, जात्रा–चाडपर्व सञ्चालन गर्ने र नयाँ पुस्तामा मूल्य बोध र अनुशासन हस्तान्तरण गर्ने ‘स्थानीय अदालत’ अर्थात् न्यायिक प्रणाली झैँ रहँदै आएका छन् । थारु समुदायमा परापूर्व कालदेखि नै बरघर परम्परा चल्दै आए पनि अहिले लोपोन्मुख रहेकोले पछिल्लो पुस्ता र गैर थारुमा बरघर के हो भन्ने बारे अन्यौलता हुने गरेको छ ।

बरघर के हो ?
थारु समुदायमा बरघर भन्नाले गाउँको परम्परागत अगुवा, न्यायकर्ता र मार्गदर्शकलाई जनाइन्छ । कुनै पदमा नियुक्त हुने होइन, समाजले भरोसा गर्ने व्यक्तिलाई नै बरघर बनाउने चलन छ । उनीहरूको निर्णय समुदायका लागि अन्तिम मानिन्छ । जसमा स्थानीय सद्भाव, जातीय परम्परा र व्यवहारिक सन्तुलन कायम गरिन्छ ।  “बाँच्न त सबै बाँचिरहेका छन्, तर आफ्नै तरिकाले बाँच्न पाउने अधिकार हामीसँग हराउँदै गएको छ ।” कार्यक्रम सहभागी बरघर उमेश थारुले भावुक हुँदै भने । “बरघरले गर्ने सामाजिक कार्यहरूलाई सरकारले बेवास्ता गरेपछि हामी आफैँ आफ्नै समुदायसँग टाढिँदै गएका छौँ ।”

सांस्कृतिक सङ्कटमा बरघर परम्परा
कपिलवस्तुको उमरीमा हालै सम्पन्न ‘बरघर क्षमता अभिवृद्धि कार्यक्रम’ मा सहभागी बरघरहरू एक स्वरमा बोले– “हाम्रो परम्परालाई अब कानुनले मान्यता दिनुपर्छ ।” यसले बरघरहरूको क्षमता विकास, सामाजिक संवाद सुधार र कानुनी चेतनाको प्रसार समेत भएको छ । थारु परम्पराहरू हराउँदै छन्, अनि अस्तित्वको लडाइँ सुरु भइसकेको छ । “बरघर प्रथा छैन भने हाम्रो चाडपर्व पनि छैन ।” इमिल डिहवाकी बरघर माधुरी थारुले भनिन्- “पञ्चायती मिलाप, सामूहिक सहमति र बिना प्रहरीकै मेलमिलाप– बरघरको काम यस्तो थियो । आज हामी यसैलाई लाज मान्न थाल्यौँ ।”

कानुनी मान्यताको माग
तालिममा सहभागी अगुवाहरूले बरघर प्रथालाई कानुनी संरचना भित्र समेट्नुपर्ने माग राखे । उनीहरूका अनुसार परम्परागत न्याय प्रणालीले धेरै ग्रामीण समस्याहरू प्रहरी वा अदालतमा जान नपर्ने बनाउँछ । “हामी अपराधीको पक्ष लिँदैनौँ तर अन्याय भयो कि हाम्रो शैलीले मेल गराउँछौँ । यो हाम्रो विधि हो - शिवराज बरघर नगर समितिका अध्यक्ष प्रभु प्रसाद थारुले भने ।  अहिले केही स्थानीय सरकारले बरघरहरूको संलग्नतामा मेलमिलाप केन्द्र चलाइरहेका छन् । तर त्यो प्रयास नैसर्गिक परम्परालाई संस्थागत गर्ने पर्याप्त आधार बनेको छैन । कानुनी रूपमै थारु परम्परागत न्याय संरचनालाई समेट्ने कुरामा थरूहट क्षेत्रका अगुवाहरू एकमत छन् ।

एकताको सन्देश
कार्यक्रमको समापनमा सबै बरघरहरूले थारु समुदायको पहिचान जोगाउन एकजुट हुने प्रतिबद्धता जनाए । “हामी भाषा, भेष भूषा र विश्वाससहितको समाज हौँ । आज जोगाएनौँ भने भोलि हामी कथामा मात्रै बाँकी रहनेछौँ,” बरघरका केन्द्रीय सदस्य खुसीराम थारुको गहकिलो भनाइले गम्भीर बनायो । त्यति मात्र नभएर शिवराज नगरपालिकाका गाउँमा हुने हरेक विवाह एकरूपता ल्याउन प्रतिबद्धता जनाएको थाकसा नगर अध्यक्ष प्रकाश चौधरीले जनाए । उनका अनुसार हरेक गाउँ टोलहरूमा थारु समुदायको रीतिरिवाज विवाह प्रथामा समेत ऐक्यबद्धता समेत जनाएका छन् । बरात स्वागत कराई (जन्ती स्वागत) १ हजार ५ सय, भुईँ धम्का १ हजार ५०, सुरहा भन्सरिया ३ हजार, लोट बोक्वा लिन पाउने छन् । यस्तै सामग्रीहरूमा ७ वटा पान, ७ थान भेली, ७ प्याकेट खुकुरी चुरोट, १ थान साबुन, १ थान तेल, १ थान सेन्ट ७ प्याकेट सुर्ती हरेक विवाहमा लिन दिन पाइने छ, अन्यथा स्थानीय गाउँका बरघरलाई कारबाही गरिने व्यवस्था छ ।