खोज

बुटवल, ०७ जेठ ।
रूपन्देहीको मर्चवारकी २५ वर्षीया सुनिता यादव आफू गर्भवती भएपछि नियमित रूपमा स्वास्थ्य परिक्षणका लागि नजिकको स्वास्थ्य संस्थामा जाने गर्दथिईन । स्वास्थ्यकर्मीको परामर्श अनुसार उनले पोषणयुक्त खाना खाइन र आराम गरिन । समय अवधि  पुगेपछि यादव स्वास्थ्य संस्थामै छोराको आमा बनिन । जब छोराको आमा बनिन उनलाई परिवार आफन्तले खुशी साटासाट गरे । पहिलो पटक सजिलोसँग आमा बन्दा उनको मनमा खुशी नै थियो । तर यो खुशी लामो समयसम्म रहन सकेन ।
उनले जन्माएको बच्चाको तौल दुई किलोग्रामको थियो । कम तौलको बच्चा जन्मिएकोमा उनको मनमा गहिरो चोट लागेको छ । कम तौलको बच्चा जन्माएको बनेर खुशी दिनेहरूले नै पीडा दिन लागेको उनी बताउँछिन् । यसरी कम तौलको बच्चा जन्माउने उनी मात्रै होईनन् पछिल्लो समय कम तौलका बच्चा जन्माउने आमाहरूको संख्या बढ्दै गएको स्वास्थ्यकर्मीहरू बताउँदछन् ।

देवदहको मेडिकल कलेजमा स्थानीय ३५ वर्षीया मन्जु पराजुली दोस्रो पटक आमा बनिन । छोरीको आमा बनेकोमा उनको परिवार आफन्तमा समेत खुशीको कुनै सिमा थिएन । तर पराजुलीको मनमा भने खुशीको उज्यालो आउन सकेको थिएन । स्वास्थ्यकर्मीको परामर्शपछि भने उनमा खुशी फर्किएको छ । माथागढी गाउँपालिकाको गोठादीकी कमला गाहाले १६ वर्षको उमेरमा सैनामैना नगरको बासगढीमा आफ्नै उमेर समूहको युवकसँग बैवाहिक सम्बन्ध जोडिन । विवाह बन्धनमा बाँधिएको वर्षदिन बित्न नपाउँदै लुम्बिनी प्रादेशिक अस्पतालमा छोरीको आमा बनिन । नियमित रूपमा स्वास्थ्य जाँच गर्नुपर्ने थियो । गर्भवती भएपछि पनि उनमा घरायसी कामको बोझले छोडेन । कामको बोझले गर्दा उनले स्वास्थ्थ संस्थामा नियमित परिक्षण गर्न समय नपुगेको उनी बताउँछिन् । कामको बोझले च्यापिदा गर्भ रहेको शिशु ३६ हप्तामा जन्मियो । गर्भावस्थामा गर्भवती महिलाले ध्यान दिनुपर्ने कुरा ध्यान नदिदा उनको बच्चा कम समयमा, कम तौलको बच्चा जन्मिएपछि स्वास्थ्यकर्मीको परामर्शपछि उनको मनमा नराम्रोसँग चिसो पसेको छ ।

कामको बोझ हुने काम काजी महिलाको गर्भावस्थामा ध्यान दिनुपर्ने कुरामा आफ्नो टोलमा गाहाले सचेतना जगाएको बताउँछिन् । कम समयमा र कम तौलको बच्चा जन्माउँदा आमा र बच्चाको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पुग्ने कुरा आफूले जानेपछि अरू महिलालाई सिकाउँदै आएको उनी बताउँछिन् । जिल्लाको दक्षिणी क्षेत्रमा सानो उमेरमा विवाह गर्ने र कम उमेरमा आमा बन्ने किशोरी आमाहरूको संख्या न्यूनीकरण हुन नसकेको स्वास्थ्यकर्मीहरू बताउँछन् । कम उमेरमा गर्भवती भएका महिलाबाट कम तौलको र कम समयमा बच्चा जन्माउने गरेको बताइन्छ । तीन वटै तहका सरकारले बाल विवाह न्यूनीकरणका लागि सचेतनाको कार्यक्रम लागू गरे पनि प्रभावकारी रूपमा कार्यान्वयन हुन नसक्दा किशोरी आमाले बच्चा जन्माउदा यस्ता समस्या देखापर्ने गरेको स्वास्थ्य कार्यालय रूपन्देहीको आमा सुरक्षा कार्यक्रम प्रमुख दिपा खड्का बताउँछिन् ।

दिपा खड्का
प्रमुख, आमा सुरक्षा कार्यक्रम
स्वास्थ्य कार्यालय, रूपन्देही

ग्रामिण क्षेत्रका गर्भवती महिलाहरूले गर्भवास्थामा पोषणयुक्त खानेकुरा खाने, आराम गर्ने भन्ने नै छैन । जस्ले गर्दा महिलाहरू शारिरीक कामको बोझले च्यापिन्छन् । शहरी क्षेत्रमा रोजगारीका कारणले मानसिक बोझले च्यापिन्छन् । यसले गर्भवती महिलामा असर गर्ने गरेको छ । कम समयमा कम तौलको बच्चा जन्मिनुको कारणहरूमध्ये यो पनि एक भएको स्वास्थ्यकर्मीको भनाइ छ । शहरीया महिलाहरूमा पछिल्लो समय धुम्रपान र मध्यपानको नशाले छोएको छ । त्यसले पनि गर्भावस्थाको शिशुलाई असर गर्छ । गर्भावस्थामा नै कुपोषित भएका बच्चाको स्वास्थ्थ अवस्थामा सुधार गर्न कठिन हुने गरेको स्वास्थ्यकर्मीको तर्क छ । पछिल्लो समयमा पहिलो र दोस्रो सन्तानको जन्मान्तर नजिक र टाढा हुँदा यस्ता समस्याहरू आउने गर्दछन् । तर यो गंभीर विषयमा केन्द्रित रहेर अध्ययन र अनुसन्धान भएको पाइदैन । स्वास्थ्य संवेदशीलता प्रति स्थानिय सरकार जिम्मेवार हुन नसक्दा पनि समस्या जस्ताको तस्तै रहेको स्वास्थ्यकर्मीहरू बताउँछन् ।

स्वास्थ्य कार्यालय रूपन्देहीका अनुसार जिल्लाका स्वास्थ्य संस्थाहरूमा २०७६/७७ मा १५.९५,०७७र०७८ को अवधीमा १४.७८, यसैगरी ०७८र०७९ को अवधिमा १४.४ स्वास्थ्य संस्थामा सुत्केरी भएका महिलाहरू बाट जन्मिएका बच्चाहरू मध्ये गत आर्थिक वर्षमा १५.३९, चालु आर्थिक वर्षको फागुन मसान्तसम्म कम तौल भएका १४.३८ प्रतिशत बच्चाको जन्मिएको तथ्ग्यांक छ । सिद्धार्थ बाल तथा महिला अस्पताल बुटवल आम्दाका बाल रोग विशेषज्ञ डा. विनोद पराजुलीले सामान्य तया बच्चा समय अवधी पुगेर जन्मिदा २.५ किलो ग्राम जन्मन्छ । तर समय अवधी पुरा भएर पनि १.५ किलोग्राम भन्दा कम तौल भएका बच्चाहरूलाई कम तौलका बच्चा भन्ने गरिन्छ । कुनै बच्चा आमाको पेट भित्र नै समय अवधी पुरा भएर पनि विभिन्न रोग, र पौष्टक आहारको कमीले १.५ ग्राम भन्दा पनि कम तौलका जन्मिन्छन् । कुनै बच्चाहरू समय अवधी भन्दा छिटो (अर्थात ३८ हप्ता भन्दा छिटो) जन्मिदा पनि कम तौलका जन्मिने गर्दछन् ।

डा. विनोद पराजुली
बाल रोग विशेषज्ञ
सिद्धार्थ बाल तथा महिला अस्पताल, बुटवल

उनीहरूलाई अरू सामान्य बच्चा भन्दा पनि छिटो र धेरै पटक चेक जाँच गर्ने अभिभावकलाई बच्चालाइ गर्नु पर्ने ख्याल र खानपानका विषयमा जानकारी गराउने , यसो गर्दा पनि बच्चाको तौले नबढेमा सरकारले स्थापना गरेको पोषण पुर्नस्थापना गृहमा पठाउने गरिन्छ । त्यहाँ बच्चाको अवस्था हेरेर १५ दिन देखि १ महिना सम्म भर्ना गर्ने गरिन्छ । त्यहाँ रहदा बच्चाले कति कसरी कुन कुन खानाहरू खाने भन्ने खानाको समय अवधीमा खुवाउने गरिन्छ । यसले पनि बच्चाहरूको तौल बढ्नुका साथै स्वास्थ्यमा सुधार आउने गरेको डा पराजुलीले जानकारी दिए ।