खोज

सल्यान, ३० बैशाख ।
वैज्ञानिक नाम साइथिया स्पाइनुलोसा रहेको दुर्लभ वनस्पति रुख उन्यु पश्चिम नेपालमा पहिलोपटक फेला परेसँगै यसको भौगोलिक फैलावट फराकिलो रहेको प्रमाणित भएको छ । वनस्पति अनुसन्धान केन्द्र सल्यानले सल्यानका दुई फरक जंगलमा फेला पारेको जनाउँदै यो वनस्पतिको भौगोलिक फैलावट फराकिलो पाइएको जनाएको हो । अनुसन्धान केन्द्रका प्रमुख डा. मित्र पाठकले भने, “कतैकतै स्थानीय रूपमा यो वनस्पतिलाई रुख डउँरे भनेर पनि चिनिन्छ । यो वनस्पतिको प्रजाति यसअघिसम्म पूर्व र मध्य नेपालमा मात्र पाइएको थियो । तर अहिले कर्णालीमा पनि भेटिनुले यसको भौगोलिक फैलावट फराकिलो भएको प्रमाणित गरेको छ ।”

वनस्पति अनुसन्धान केन्द्र सल्यानले दार्मा गाउँपालिका र कपुरकोट गाउँपालिकाका दुई फरक सामुदायिक वनमा यस विरुवा सानो संख्यामा भेटिएको जनाएको छ । नेपालमा पाइने साइथिया प्रजातिका चारवटा प्रजातिमध्ये दुईवटा संकटापन्न, एकवटा दुर्लभ र एउटा हराउँदै गएको प्रजातिका रूपमा सूचीकृत छन् । साइथिया स्पाइनुलोसालाई भने नेपालले “कम जोखिम (लिस्ट कन्सर्न)” को श्रेणीमा राखेको केन्द्रका प्रमुख डा. पाठकले बताए । यद्यपि विभिन्न देशहरूले यसलाई कतै दुर्लभ, कतै संकटापन्न र कतै लिस्ट कन्सर्नका रूपमा वर्गीकरण गरेका छन् ।

नेपालमा यो विरुवा समुन्द्र सतहदेखि ७५० मिटरदेखि २००० मिटर उचाइसम्म पूर्व र मध्ये क्षेत्रका घना वनमा पाइने उल्लेख गरिएको छ । ताइवानमा भने ३०० मिटरदेखि २५०० मिटर उचाइसम्म घना जंगलमा यसको उपस्थिति देखिन्छ । अब भने यो प्रजाति कर्णालीमा पनि भेटिएको पुष्टि भएको छ । काँडेदार फर्न रुख भनेर चिनिने साइथिया स्पाइनुलोसाको परम्परागत जीवनशैलीमा औषधीय, खाद्य तथा सजावटी प्रयोग हुँदै आएको छ । वनस्पति अनुसन्धान केन्द्रका अनुसार छाला, मिर्गौला र आँखाको संक्रमण, मधुमेह, क्षयरोग र क्यान्सरजस्ता रोगहरूको उपचारमा यसको प्रयोग हुन्छ ।

यसका पातहरू अचार र तरकारीमा प्रयोग गरिन्छ भने डाँठको गुदि खाने योग्य र स्टार्चयुक्त हुन्छ । सजावटी बोटको रूपमा पनि यो वनस्पति मूल्यवान मानिन्छ । वनस्पति अनुसन्धान केन्द्र सल्यानले रुख उन्युसँगै काकडसिङी, वन चाँप, सुनाखरी, टटेलो जस्ता दुर्लभ तथा संकटापन्न वनस्पतिहरूको संरक्षणका लागि सामुदायिक वनहरूमा पुनःरोपण तथा जनचेतना अभियान सञ्चालन गरिरहेको जनाएको छ ।