खोज

अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस नेपालका साथै विश्वभरी नै विभिन्न सचेतनामूलक कार्यक्रम गरेर आज मनाइँदै छ । १३६ औं श्रमिक दिवस मनाईरहँदा अझैपनि श्रमिकको अधिकार ग्यारेन्टी हुन सकेको छैन । नेपालमा मात्रै होइन, विश्वका श्रमिकहरूले अधिकार नपाएको गुनासो गर्दै आएका छन । आठ घण्टा काम, आठ घण्टा मनोरञ्जन र आठ घण्टा आरामको कुरा केवल भाषणमामात्रै सीमित हुने गरेको श्रमिकहरूको गुनासो छ । श्रमिक अधिकारको कुरा भाषणमै सीमित भएको छ । ‘नहुनुभन्दा कानो मामा नै जाती’ भनेजस्तै नेपालमा श्रमिकको पक्षमा केही काम त भएका छन तर ती औपचारिकतामै सीमित छन् । श्रमिक अदालतको व्यवस्था लगायतका कुरामा सन्तोषजनक परिणाम देखिएपनि वास्तविक श्रमिकले न्याय नपाएको कुरा बाहिर आउने गरेको छ ।

उनीहरू काममै जोतिन बाध्य भैरहेको उनीहरूकै मुखबाट सुन्नुपरेको छ । श्रमिक आन्दोलनबाट कानुनीरूपमा प्राप्त उपलब्धिलाई संस्थागत गर्ने बिषयमा पनि अहिलेसम्म ढिलाई हुँदै आएको छ । निश्चितरूपमा फेरिएको विश्व बजारमा अनौपचारिक र स्वरोजगारको क्षेत्र धेरै ठूलो भएको छ । नेपालमा श्रमिकलाई पनि सामाजिक सुरक्षा कोषमा समेटने योजना सुरु भएको छ । यो खुसीको कुरा हो तर यतिले मात्रै पुग्दैन । वैदेशिक रोजगारीमा जाने, त्यहाँ पुगेर काममा लागेका र विदेशमै स्वरोजगार भएकालाई कोषमा समेट्न अहिलेपनि चुनौती छ । खासगरी कामदार जो फिल्डमै ४०/४२ डिग्रीको तापक्रममा पसिना चुहाउँदै गिट्टी फोर्न विवस छन, उनीहरूको अधिकारको कुरा बोलिदिन निकाय छैन् ।

यो बिषयमा बोल्ने निकायको खाँचो छ । यद्यपि अहिले वैदेशिक रोजगारीमा जानेको योगदानमा आधारित सामाजिक सुरक्षा योजनामा उत्साहजनक सहभागिता भएको छ । विदेश गएकाहरू कोषमा आबद्ध भएका छन् । यो खुसीको कुरा हो तर नेपालमै बसेर दिनरात श्रम गरिरहेकाहरूले श्रम न्याय कहिले पाउने ? चिन्ताको बिषय छ । तसर्थ अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक दिवस मनाईरहँदा भुईँ श्रमिकहरूको विषयमा सोच्नु जरुरी देखिएको छ । विदेशमा गएका श्रमिकहरूको पक्षमा राम्रो व्यवस्था भएको छ । यो अत्यन्त खुसीको कुरा हो ।

अहिले विदेशमा दुर्घटना परेर मृत्यु भयो भने पीडित परिवारले जीवनभर पेन्सन पाउने व्यवस्था भएको छ । विदेशमा दुर्घटनामा परेर कामै गर्न नसक्ने अवस्था भयो भने नेपाल फर्केपछि नेपाल सरकारले तोकेको न्यूनतम आधारभूत तलबको ६० प्रतिशतले हुन आउने रकम बाँचुन्जेल पेन्सनका रूपमा दिने व्यवस्था गरेको छ । यो श्रमिकका लागि आशा जगाउने कार्यक्रम हो ।
श्रमिकको पक्षमा गर्नुपर्ने काम अझै धेरै छ । नेपालमा श्रमिकको अधिकारलाई लिएर केही हदसम्म भएपनि थिति बसाल्ने काम भएको छ । तर, त्यतिले सन्तोष मान्नुपर्ने अवस्था छैन् । वैदेशिक रोजगारका नाममा हुने ठगीबाट अझैपनि हजारौं नेपाली पीडित छन् । ठगी नियन्त्रण गर्न तीन तहका सरकार, राजनीतिक दल, वैदेशिक रोजगार व्यवसायी, सचेत नागरिक, स्वयं विदेश जाने श्रमिकबीच एकअर्कामा समन्वय जरुरी छ ।

नेपालमा पर्याप्त रोजगारीको व्यवस्था नहुँदा श्रमिकहरू बैदेशिक रोजगारीमा जान चाहन्छन तर विचमै दलाल र बिचौलियाको ठगीमा पर्नुपरेको छ । ती देशमा हाम्रा श्रमिकले न्यूनतम मानव अधिकारबाट समेत वञ्चित हुनु परिरहेको छ । थोरै पारिश्रमिकबाट कठोर श्रम गर्नुपरेको छ । वैदेशिक रोजगारीमा ठगी रोकिएको छैन, यसलाई नियन्त्रण गर्नेतर्फ सरकारको पहल आवश्यक छ । श्रमिक दिवसकै अवसरमा सरकारले श्रमिकको क्षेत्रमा व्यवस्था गरिएको कानुनको प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्नेतर्फ ध्यान देओस् । श्रमिक दिवस मनाउँदैमा श्रमिकले अधिकार पाए भन्ने होइन, निम्नस्तरको र अत्यन्त कठिन श्रम गर्न बाध्य श्रमिकको पक्षमा बोलिदिने र उनीहरूको श्रम अनुसारको पैसाको ग्यारेन्टी गर्नेतर्फ अव ध्यान जानु जरुरी छ । श्रमिक दिवस मनाउँदै गर्दा कम्तिमा श्रमिकको अधिकारको वकालतसंगै उनीहरूको पेशागत सुरक्षाको ग्यारेन्टी गर्ने काम होस् ।