खोज

काठमाडाैं, ४ बैशाख । अमेरिकासँग बदला लिन चीनले अमेरिकामा दुर्लभ खनिजको निर्यातमा प्रतिबन्ध लगाएको छ ।अमेरिकाले चिनियाँ सामानमा १४५ प्रतिशत कर लगाएपछि चीनले यो जवाफी कदम चालेको हो । तर, चीनले पनि अमेरिकी सामानमा १२५ प्रतिशत कर लगाएको छ । तर, चीनले दुर्लभ खनिजको निकासीमा प्रतिबन्ध लगाए पछि दुई देशबीचको ट्यारिफ युद्ध चर्किएको छ । किनभने, चीनवाट निर्यात हुने यी धातुहरू अमेरिकी रक्षा प्रणालीका लागि महत्त्वपूर्ण छन ।

दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरूलाई सामान्यतया रेम वा दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरू भनिन्छ। यो पृथ्वीको क्रस्टमा पाइने १७ रासायनिक समान तत्वहरूको समूह हो। नामको विपरीत ‘दुर्लभ पृथ्वी खनिज’ हरू दुर्लभ छैनन् तर यी तत्वहरू अलग गर्न भने धेरै नै समय र खर्च पनि लाग्छ। तिनीहरू सजिलै उपलब्ध छन्, तर तिनीहरूलाई प्रयोग योग्य बनाउन ठूलो मात्रामा प्रशोधन गर्न आवश्यक छ। यी सामान्यतया छरिएका हुन्छन् र एकै ठाउँमा फेला पार्नुको सट्टा अन्य खनिजहरूसँग मिसाइन्छ।

यी धातुहरू स्मार्टफोनहरू, सैन्य उपकरणहरू, विद्युतीय सवारी साधनहरू, पवन टर्बाइनहरू, विमान इन्जिनहरू, चिकित्सा उपकरणहरू, तेल प्रशोधन र इलेक्ट्रोनिक्स लगायतका उत्पादनहरूमा प्रयोग गरिन्छ। स्क्यान्डियम, इट्रियम, ल्यान्थेनम, सेरियम, प्रासियोडीमियम, नियोडियम, प्रोमेथियम, समेरियम, युरोपियम, ग्याडोलिनियम, टर्बियम, डिस्प्रोसियम, होल्मियम, एर्बियम, थुलियम, यटरबियम, लुटेटियम जस्ता तत्वहरू दुर्लभ खनिजमा राखिएको छ। ल्यान्थेनम र सेरियम सबैभन्दा सामान्य दुर्लभ खनिजहरू हुन्।

ल्यान्थेनम क्यामेरा लेन्स र प्रकाश प्रणालीमा प्रयोग गरिन्छ जबकि सेरियम उत्प्रेरक कन्भर्टरहरूमा प्रयोग गरिन्छ, जसले कार इन्जिनहरूमा हानिकारक उत्सर्जन घटाउँछ। इभी मोटर र पवन टर्बाइनहरूमा प्रयोग हुने स्थायी चुम्बकहरूको लागि नियोडिमियम र प्रासियोडियमियमको माग छ।

चीन सबैभन्दा ठूलो उत्पादक हो
दुर्लभ पृथ्वी खनिजहरूमा चीनको पकड छ। विश्वव्यापी खानी उत्पादनमा चीनको हिस्सा ६० प्रतिशत र प्रशोधित चुम्बक उत्पादनमा ९० प्रतिशत उसकाे हिस्सा रहेकाे छ। चीनले यसको उत्पादनको लागि कोटा सेट गर्दछ, जुन विश्वव्यापी आपूर्तिको ब्यारोमिटरको रूपमा नजिकबाट निगरानी गरिन्छ। आफ्नो वर्चस्वको फाइदा उठाउँदै चीनले ७ वटा दुर्लभ खनिज तत्वलाई निर्यात नियन्त्रण सूचीमा राखेको छ । यद्यपि, यो पूर्ण प्रतिबन्ध होइन, यसले चीनलाई खरीददारहरू जाँच गर्न मद्दत गर्नेछ। चीनको जोड विशेषगरी अमेरिकी सेनामाथि दबाब दिने हो । यो कदमले यी तत्वहरूको बजार मूल्यमा तीव्र वृद्धिको नेतृत्व गर्नेछ।

यदि चीन दुर्लभ पृथ्वी धातुहरूको सन्दर्भमा पहिलो नम्बरमा छ भने अमेरिका पनि यसको दोस्रो ठूलो उत्पादन गर्ने देश हो। अमेरिकाले २०२३ मा ४३,००० मेट्रिक टन दुर्लभ धातु उत्पादन गरेको थियो। अमेरिकाले ट्रम्प प्रशासनमा विभिन्न वस्तुको आयातबाट आफूलाई टाढा राख्दै घरेलु उत्पादनमा ध्यान दिन थालेको छ । चीनको यो निर्णयपछि अमेरिकाले आफ्नै उत्पादन बढाउने पक्का छ किनभने अमेरिकी कम्पनीहरूलाई उनीहरूको उत्पादनका लागि सबैभन्दा बढी चाहिने गरिन्छ ।