खोज

नवलपरासी, २४ मंसिर ।
नेपाल गण्डक पश्चिमी नहर सिंचाई प्रणालीले हिउँदे बालीका लागि पानी प्रवाह नहुने जनाएको छ । नहरको मुहानमा सिल्टबेसिनका संरचनाहरू निर्माणाधिन अवस्थामा रहेको हुदा हिउँदे बालीका लागि पानी बन्द गरेर ति संरचना बेलामै सम्पन्न गर्ने भएकाले पानी प्रवाह नहुने सिंचाई ब्यवस्थान कार्यालय सेमरीले जनाएको हो ।

नहरको मुहानमा सिल्ट रिजेक्ट गर्ने गरि सिल्टबेसिन (पोखरी) निर्माणका कार्य भई रहेको र पानी प्रवाह गर्दा उक्त निर्माण कार्य रोकिनु पर्ने अवस्थाका कारण हिउँदेबालीलाई किसानले पानी नपाउने अवस्था देखिएको ब्यवस्थापन कार्यालयका प्रमुख तिलक बुढाथोकीले बताए । नहरमा पानी प्रवाह गरियो भन्ने पुनः नहर पुक्न दुई तिन महिना लाक्ष्न सक्छ, उनले भने, सिल्टबेसिनको काम गर्ने निर्माण कम्पनीको म्याद असार मासन्तसम्म सकिनु पर्ने अवस्था छ । ३० महिनामा सकिने गरि भएको सम्झौता अनुसार झण्डै २४ महिना सकिँदै छ । बाँकी ६ महिनामा सो आयोजना सकिनु पर्ने हुन्छ । उक्त आयोजनाको ५० प्रतिसत काम मात्र भएको उनले बताए । समयको अभाव भन्दै निर्माण कम्पनीले पुन म्याद माग्नसक्ने उनको भनाई थियो । बरु एक सिजन बैकल्पिक सिचाई प्रयोग गरेर भए पनि बेलामै सिल्ट बेसिन योजना सम्पन्न गर्ने सोच अनुसार नै हिउँदेबालीका लागि पानी प्रवाह नगर्ने प्रमुख बुढाथोकीले जनाए ।

विगत बर्षमा नेपाली नहरको मुहानमा सिल्ट जम्मा हुने र तिन वटा ढोका मध्ये दुई वटा ढोका मात्रै सञ्चालन हुँदा पानी प्रवाहमा समस्या देखिएको थियो । तर अहिले तेश्रो ढोका पनि सञ्चालनमा रहेको र मुहानमा सिल्ट बेसिनको काम पनि भइरहेको छ । संरचनागत सुधान भए पछि भारतिय पक्षलाई पानी छाड्न बेलामै लगाउन सकिन्छ । यसले आउने दिनमा गण्डक क्षेत्रका किसानलाई सिचाईमा राहत पुग्ने उनको भनाई थियो । भविष्यका लागि तत्काललाई केही प्रतिक्षा गर्नु पर्ने बताउदै कार्यालय प्रमुखले निर्माण कम्पनीले गर्ने काम रोकेर पानी प्रवाह त गराउन सकिन्छ,तर नहर सुक्न समय लाग्ने हुदा निर्माण कम्पनीले त्यसैलाई आधार बनाएर दोषारोपण गर्न सक्ने छ । अन्ततःसिल्टबेसिनका निर्माण कार्य जति ढिलो हुदै जान्छ,त्यसको भार किसानलाई नै पर्ने उनले बताए ।

गण्डक सम्झौता अनुसार नेपालको कुल ८ हजार ७ सय हेक्टर क्षेत्रफलमा सिचाई गर्ने गरि नेपाल गण्डक पश्चिमी नहर प्रणाली कुल ३२ किलोमिटर लम्बाई रहेको छ । मुल नहरबाट विभिन्न शाखा र प्रशाखा नहर मार्फत सिचाई हुने गरेको छ । नहरमा डेढ सय क्युसेक पानी प्रवाह हुने गरि संरचनाहरू बनेका छन् । सिल्ट समस्या समाधानका लागि ब्यवस्थापन कार्यालयले मुहानमा सिल्ट बेसिनको काम पनि दुई बर्ष देखि निरन्तर भई रहेको छ । ३५ करोड लागतमा सो सिल्ट सफाईका लागि सिल्ट बेसिनको निर्माणको काम सम्पन्न भए पश्चात समस्या हल हुनेमा उनले विश्वास ब्यक्त गरेका थिए ।

चुरे पहाडबाट बग्ने खोलाका पानी ठाँउ ठाँउबाट नहरमा पस्ने भएकोले नहर पुरिने समस्या पनि रहेको छ,बालुवा बालुवा नै रहेको स्थानमा नहरको डिल नै भत्किने अवस्था पनि छ । विगत बर्षमा भुमिगत सिचाई प्रति आकर्षित किसान अहिले सतही सिचाई नै स्थाई सिचाईको स्रोत भएको हुदा नहर सिचाई प्रणालीलाई मजबुत बनाउन आवश्यक रहेकोले ब्यवस्थापन कार्यालयले सो काम सम्पन्न गराउनमा लागेको छ । अहिलेको अवस्थामा पेट्रोलियको मुल्य वृद्धिले भुमिगत सिचाई सम्भव नभएको उनको भनाई थियो महगो हुने देखिएको छ ।

किसानलाई भुमिगत सिचाई धेरै महगो सिचाई हुन थालेको छ । किसानको उत्पादन लागतलाई भुमिगत सिचाईले बढाउने गरेको छ । त्यती मात्रै नभई भुमिगत सिचाईले किसान आफैले पनि धेरै स्थानमा नहर संरचना भत्काएका थिए । तर अब तिनै किसानहरू अब महगो डिजलको मुल्यले नहर सिचाई नै स्थाई सिचाई स्रोत भएको महशुस गर्न थालेको देखिन्छ । भुमिगत सिचाई आकस्मिक सिचाई सुविधा मात्रै हो । तर स्थाई रूपमा निरन्तर सिचाई स्रोत भनेको सतही सिचाई भएको कुरा किसानले स्वम् बुझ्न आवश्यक छ ।

सहती सिचाई निरन्तर गरि राख्यो भने जमिन रिचार्ज भएर जलभण्डार गरि राख्छ,जुन भुमिगत सिचाई बोरिगँको माध्यमले पानी तानेर सिचाई गर्न सम्भव हुन्छ । भूमिगत सिंचाई मात्रै गरिराख्यो भने जमिन मुनिको जलभण्डर घट्दै जाने अवस्था छ । कुनै बेला २० देखी ४० फिटमा पानीको स्रोत भेटिन्थ्यो । तर अहिले त्यही स्रोत घटदै जादा १ सय देखी डेढ सय फिट गहिरो बोरिगँ गाड्नु पर्ने अवस्था छ । समान्य स्यालो ट्युवेलले प्राप्त हुने पानी अहिले डिप ट्युवेलमा जानु परेको छ ।

तर कुनै दिन डिप ट्युवेलले पनि पानी दिन छाड्ने अवस्था आउन सक्छ । यसले सिचाई लागत झन बढाउने छ । सतही सिचाईले थोरै लगानीमा पनि सिचाई गर्न सक्ने अवस्था भएकोले अब सरकारले सतही सिचाई मै लगानी बढाउनु पर्ने देखिन्छ । नहर वरि परिका जलासयमा समेत पानी जम्मा गरि राख्ने र नहरमा पानीको अभाव भए लिफ्ट गरेर नहरमा निरन्तर पानी प्रवाह गर्न सक्ने गरि अब नहर प्रणालीले योजना बनाउन आवश्यक देखिन्छ ।