खोज

विद्यार्थीहरू परिवर्तनका संवाहक हुन् । आजका विद्यार्थी भोलिको नयाँ नेपाल निर्माणका सम्बाहक हुन् । विगतमा विद्यार्थीहरूले गरेको असल कर्मले शिक्षा क्षेत्रमात्र होइन, समग्र व्यवस्था परिवर्तनमै महत्वपूर्ण योगदान पुगेको कुरा बिर्सन सकिदैन् । आजका विद्यार्थी नै भोली गएर देश निर्माणमा लाग्ने हुँदा विद्यार्थीलाई कलिलै उमेरदेखि असल अभ्यास, नैतिकवान र अनुशासित बनाउनु जरुरी छ । विश्व राजनीतिको इतिहासलाई फर्केर हेर्ने हो भने राजनीतिक परिवर्तनमा होस् या राजनीतिक चेत विकास गर्न र विस्तार गर्न विद्यार्थीको भूमिका निकै महत्त्वपूर्ण छ । विद्यार्थीका कारण नेपालमा मात्र होइन, विश्वका विभिन्न देशमा ठूला राजनीतिक, सामाजिक तथा आर्थिक परिवर्तनहरू भएका छन् । विद्यार्थीहरूको यही योगदानलाई स्मरण गर्दै १७ नोभेम्बरलाई विश्वभर अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थी दिवसका रूपमा मनाउने गरिन्छ । नेपालको सन्दर्भमा विद्यार्थीहरूको भूमिका अझै महत्वपूर्ण रहेको कुरा कहिल्यै बिर्सन सकिदैन् । नेपालमा २००७ सालमा प्रजातन्त्र स्थापना गर्न होस् वा २०४६ सालमा प्रजातन्त्र पुनस्र्थापना गर्ने दौरानमै किन नहोस्, विद्यार्थीको भूमिका महत्वपूर्ण थियो । नेपालको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा विद्यार्थीले खेलेको भूमिका कहिल्यै कम आँक्न सकिदैन् । २०४६ सालयताको २०६२/०६३ को ऐतिहासिक आन्दोलन होस वा गणतन्त्र स्थापनाका लागि विद्यार्थीको योगदान नेपालको इतिहासमा स्वर्णाक्षरले लेखिने छ । तर बिडम्वना पछिल्लोसमय विद्यार्थीहरूको भूमिका खुम्चिँदै गएको आभास हुन थालेको छ । यो अत्यन्त दुःखको कुरा हो । विद्यार्थीको शैक्षिक हक अधिकारको सवालमा मात्रै होइन, देशलाई समस्या पर्दा वा देश पीडाको अवस्थामा हुँदा विद्यार्थीले होस्टेमा हैं्रसे गर्नुपर्ने हो तर अहिले त्यो अवस्था छैन । विद्यार्थीहरू जुर्मुराउनै छोडेका छन् । विद्यार्थीहरूले बाल्ने जागरणको ज्योति बल्नै छाडेको छ । विगतमा विद्यार्थीहरूले गरेको आन्दोलन स्मरण गर्ने हो भने अहिले विद्यार्थीहरूको भूमिका निकै खुम्चिदै गएको देखिन्छ । यो चिन्ताको कुरा हो । विद्यार्थीहरू आफूहरूमाथि परेको समस्यामा पनि बोल्न सकिरहेका छैनन् । अहिले विद्यार्थीहरूमाथि शोषण भैरहेको छ । चाहे शुल्कका नाममा होस् चाहे त्यो सरकारी विद्यालय नै किन नहोस् वा नीजि विद्यालय तथा क्याम्पसहरूले शोषण गरिरहेका छन् । विद्यार्थीहरूमाथि दमनको अवस्था छ तर यो अवस्थामा पनि दमन र शोषणविरुद्ध विद्यार्थीहरूको आवाज बुलन्द छैन् । विद्यार्थीको आवाज दबिदै गएको छ । विद्यार्थी संगठनहरूले यो बिषयमा गंभीर हुनु जरुरी छ ।

नेपालमा मात्रै होइन अन्तर्राष्ट्रिय रूपमै विद्यार्थीहरूले शोषण र दमनका विरुद्ध आवाज बुलन्द गरेका थिए । अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थी दिवस किन मनाउन थालियो भन्ने सन्दर्भमा सन. १९३५ तिर नाजीहरूले चेक रिपब्लिकका विश्वविद्यालयहरूमा आक्रमण गरेका थिए । त्यहाँ उनीहरूले केही विद्यार्थीहरूको हत्या मात्र गरेनन्, विद्यार्थीहरूलाई नियन्त्रणमा लिएर कन्सन्ट्रेसन क्याम्पहरूमा पनि पठाएका थिए । त्यति बेला प्राग विश्वविद्यालयमा भएको नाजी आक्रमणमा नौ जना विद्यार्थीको हत्या भएको थियो । त्यति बेला हत्या गरिएका ९ विद्यार्थी र १२ सय विद्यार्थीको सम्झनामा यो दिवस मनाउन थालिएको इतिहासमा उल्लेख छ । त्यसपछिमात्रै विश्वमा विद्यार्थीहरूले आफूहरूमाथि परेको दमन र शोषणविरुद्ध आवाज उठाउन थालेका हुन् । नेपालको सन्दर्भमा पनि त्यो मेल खान्छ । राणा शासन कालमा नेपालमा स्कुल खोल्न प्रतिवन्ध जस्तै गरिएको थियो । नेपाली विद्यार्थी भारतको बनारस गएर शिक्षा लिनुपर्ने अवस्था थियो । नेपालमा स्कुल खुलेपनि त्यहाँ अत्यन्त थोरैमात्र विद्यार्थीले पठनपाठनको अवसर पाउने गर्दथे । शिक्षा पाउने अधिकारबाट समेत बञ्चित गर्ने जुन काम भयो, त्यसका विरूद्ध भारतबाटै विद्यार्थीहरू एकजुट हुने अवस्था भयो । नेपालबाट पढ्न गएका विद्यार्थीहरूले बनारसमै नेपालको राणा शासनविरूद्ध आन्दोलनको उदघोष गरेका थिए । त्यसैकारण भन्ने गरिन्छ– नेपालमा भएका ठूला राजनीतिक परिवर्तनहरूमा विद्यार्थीहरूको विशेष भूमिका थियो । विद्यार्थीहरूले पटकपटक गरेको आन्दोलन व्यवस्था परिवर्तनका लागि मात्रै होइन, शैक्षिक अधिकारका लागि पनि थियो । तर, बिडम्वना अहिले विद्यार्थीहरूको भूमिका खुम्चिँदै गएको अनुभूति हुन्छ । देशमा बेथिती बढ्दै गर्दापनि विद्यार्थीहरू चुप लागेका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थी दिवस मनाउँदै गर्दा अझै एकपटक उठ विद्यार्थीहरू । आफ्नो अधिकारको लागि उठ् ।