खोज

नेपालमा गणतन्त्र आएको २०६१ को जनआन्दोलनबाट हिसाब गर्दा २० वर्ष हुन्छ । २० वर्ष भनेको लामै अवधि हो । हामी कहाँ आएको गणतन्त्र सामान्य गणतन्त्र होइन । अलि विशेष खालको हो । हाम्रो गणतन्त्र लोकतान्त्रिक गणतन्त्र हो । लोकतान्त्रिक मात्र नभएर सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र हो ।
यसमा प्रशस्त प्रजातन्त्र छ । सभासम्मेलन, नारा जुलुस बेस्सरी गर्न पाइन्छ । जिन्दाबाद मुर्दाबाद जति पनि गर्न पाइन्छ । लोकतान्त्रिक गणतन्त्र आउनुभन्दा पहिल्यै वर्षमा एकपटक मात्र गाईजात्रा मनाइन्थ्यो । अहिले दिनदिनै गाईजात्रा छ । गाँस बास कपास दे नत्र सत्ता छोडिदे भनेर घोक्रो फुलाएर नारा लगाउन पाइन्छ।गास, बास, कपासको व्यवस्था भने हुन सकेको छैन । गणतन्त्र मजाले आएको छ । यसको अनुभव हुन भने बाँकी छ ।
हो, केही निश्चित वर्ग विशेषले मजाले गणतन्त्रको अनुभव गरेको छ । भुइं मान्छेले यो अनुभव गर्न बाँकी छ । गणतन्त्र आएपछि मुलुकमा दुईटा चुनाव भए । यी दुईटा चुनावबाट चुनिएको जनप्रतिनिधिको विशेष वर्ग बन्यो । यसले चाहिँ गणतन्त्रको अनुभव गरेको छ । जनताले भने अनुभव गर्न सकेका छैनन् । यस अर्थमा अहिले जनप्रतिनिधि र भुइं मान्छेको दुईटा वर्ग छ । गणतन्त्रको अनुभव गर्ने र गर्न नपाउने अर्थमा यी दुईबीच ठूलो अन्तराल छ । यो अन्तराल बढ्दै गयो र साँगुरिने स्थिति आएन भने अवान्छित विस्फोट टाढा नहुन सक्छ ।
दुःखका साथ भन्नुपर्छ हाम्रा जनप्रतिनिधिहरू जनताका सेवक होइन शासक भएछन् सानो अपवाद हुन सक्छ तर त्यो निर्णायक छैन । हाम्रा जनप्रतिनिधि शुद्ध कर्मचारीका रूपमा छन् । कर्मचारी जस्तै तलब भत्ता, ओखती मुलो सबै खालका सुविधा राज्यबाट लिन्छन् । स्थानीय पालिकादेखि प्रदेश, सङ्घ÷ केन्द्रसम्म यही स्थिति छ। जिल्ला, केन्द्रमा रेलादेला विकास बजेटको डाडु पनियो यिनैको हातमा छ । जनताका प्रतिनिधि पालिकाका प्रमुख होलान्, सभासद् होलान्, सांसद होलान्, मन्त्री होलान्, सामान्य अपवाद बाहेक निर्माण विकासको सवालमा प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष ठेकेदार छन् । वडा अध्यक्ष मात्रकै बारेमा भनौँ– एउटा कथा बनेको छ। एउटा दुईटा जीसीबी नहुने वार्ड अध्यक्ष वार्ड अध्यक्ष नै होइन । वार्ड अध्यक्ष भएर एउटा जीसीबी नहुने वार्ड अध्यक्ष नामर्द हो । वार्ड अध्यक्षको बारेमा लोकभाषामा डोजराध्यक्ष भनेर नामाकरण गरिएको छ ।
कर्मचारी तन्त्रमा जनजीब्रोमा एउटा कहावत छ– कर्मचारी भएर जसरी पनि टन्न कमाउने कर्मचारी मर्द हो । कमाउन नसक्ने कर्मचारी हुतिहारा नामर्द हो। यो भयो मुलुकको मौजुदा अवस्थाको दुरुस्त शब्दचित्र । अब गरौँ, भुइं मान्छेलाई पनि गणतन्त्रको अभ्यास गराउने हो भने त्यस सम्बन्धमा न्यूनतम केही कार्यक्रमिक कुरा ।
१– नेपालीहरू आफ्नो देशमा गुजारा नचलेर मुग्लान जान दिनहुँ त्रिभुवन विमानस्थलमा २–२५०० को संख्यामा लामबद्ध छन् । तिनको अनुहार हेरेर पहाड र मधेसका बाझा खेतबारी जोत्ने, अन्न तरकारी तथा फलफूल लगाउने, पशुपालन गर्ने कृषि योजना तुरुन्त बनाऊ सरकार! यसबाट तिनको मन फर्कला र गणतन्त्रको अनुभूति हुन सक्ला । योजना बनेका छन् भन्ने होला। हो, योजना बनेका पनि छन्, अक्कास मान्छेका लागि अनुदान बाँड्न बनेका छन् । भुइँ मान्छेलाई बनेका छैनन् । भुइँ मान्छेका लागि बनाऊ । याद रहोस्, साच्चिकैं अर्थपूर्ण रूपमा यो काम गरिन्छ भने यो काम यति महŒवपूर्ण हुनेछ कि हाम्रा खेतबारीबाट फलफूलमात्र नभएर खदिलो राष्ट्रियता पनि उब्जने छ ।
२–मुलुक भ्रष्टाचारमा चुर्लुम्म छ । अलि पहिलेै भ्रष्टाचारको आरोप कर्मचारी माथि थियो । अहिले जनप्रतिनिधिमाथि पनि थपिएको छ। यसमा जनप्रतिनिधिलाई एक नं. मा राख्न थालियो भनेपछि भ्रष्टाचार कहाली लाग्दो अवस्थामा पुग्यो । यसलाई जबरजस्त नियन्त्रण गर्न सक्ने हो भने भुई मान्छेलाई गणतन्त्रको अनुभूति सहजै हुन सक्नेछ। इच्छाशक्ति हुनुपर्छ, गर्न कत्ति गाह्रो छैन । मौजुदा जाली झेली रकमी कानुनलाई निलम्बन गरेर कर्मचारी, जनप्रतिनिधि र उद्योगी व्यापारीको जायज आएको सम्पत्तिलाई सम्बन्धित व्यक्तिको हुने र अरू राज्यको हुने जंगे कानुन बनाऊ । एक रातमा भ्रष्टाचार नियन्त्रण हुन्छ । गणतन्त्रको राम्रो अनुभूति हुन थाल्छ ।
३–राष्ट्रको आवश्यकता अनुसार शिक्षा दीक्षाको व्यवस्था गर। प्राविधिक शिक्षामा जोड देऊ । कृषि शिक्षा देऊ, कृषिमा रोजगारी देऊ।औद्योगिक शिक्षा देऊ, उद्योगमा काम देऊ । म्यानेजमेन्टको शिक्षा देऊ, व्यवस्थापनमा काम देऊ । कम्प्युटर शिक्षा देऊ, कम्प्युटरमा काम देऊ । क्षमता अनुसार विद्यार्थी छान । कमजोर विद्यार्थीलाई समयमै सिप सिकाउ । सीप अनुसार दैनिक जीवनमा बिजुली, पलम्बिङ, डकर्मी, सिकर्मीका काम देऊ । प्रशस्त रोजगारी हुन्छ। अनावश्यक डिग्रीधारी बनाएर बेरोजगारीको डम्पिङ नबनाऊ । यसो गर्न सकेमा विद्यार्थीहरूको विदेश पलायन स्वतः बन्द हुनेछ र गणतन्त्रको अनुभूति हुन थाल्नेछ । यी तीन व्यवस्था गणतन्त्रको अनुभूति दिने मुख्य अनि ठोस व्यवस्था हुन सक्छन् । तपसिलका सानातिना तमाम व्यवस्था पनि हुनसक्छन् । तिनले पनि गणतन्त्रको अनुभूतिलाई सहज गर्न सक्छन् ।