खोज

राष्ट्रिय सूचना दिवस कुनै तामझाम नगरिकनै आईतवार सम्पन्न भएको छ । राष्ट्रिय सूचना आयोग स्थापना भएको स्मृतिमा हरेक बर्ष यो दिवस मनाउने गरिएको छ । जस अनुसार आईतबार १८ औँ राष्ट्रिय सूचना दिवस मनाइएको छ । राष्ट्रिय सूचना दिवसको अवसरमा प्रधानमन्त्रीले शुभकामना सन्देश दिएका छन् । सन्देशमा सही सूचनाको प्रवाहद्वारा मात्र शासन व्यवस्थाप्रति नागरिक सहभागिता बढ्न गई शासन व्यवस्थाले वैधता प्राप्त गर्ने तथा लोकतन्त्रको संस्थागत विकास तथा सुशासनको प्रवद्र्धनका निम्ति राज्यको काम कारबाही र सार्वजनिक सूचनामा नागरिकको सहज पहुँच हुनुपर्ने उल्लेख गरिएको छ । नेपालको संविधानले नेपाली नागरिकलाई सार्वजनिक निकायमा रहेको आफ्नो वा सार्वजनिक सरोकारको कुनैपनि विषयको सूचना माग्ने र पाउने हक स्थापित गरेको छ । लोकतान्त्रिक शासन पद्धतिमा सार्वजनिक निकायहरू नागरिकप्रति जवाफदेही, उत्तरदायी र पारदर्शी हुन आवश्यक छ । जवाफदेहीता, उत्तरदायी र पारदर्शी क्रियाकलापबाट मात्र देशमा सुशासन कायम गर्न सहयोग पुग्दछ । तर, पछिल्लोसमय सरकारी निकायले सूचना दिनु त परैको कुरा माग्दा समेत आलटाल गर्ने काम गर्दै आएका छन । राष्ट्रिय सूचना दिवस मनाउँदै गर्दा सूचनाको हकको प्रभावकारी कार्यान्वयनले मात्रै लोकतन्त्र संस्थागत हुने कुरामा विवाद छैन ।

नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ को भाग ३ को मौलिक हकमा सूचनाको हकसम्बन्धी विषय पहिलोपटक उल्लेख गरिएको थियो । तर, लामो समय यसको कार्यान्वयनमा कानुनको अभावका कारण समस्या थियो । २०६२/६३ को आन्दोलनपछि अन्तरिम व्यवस्थापिका संसद्बाट सूचनाको हकसम्बन्धी ऐन २०६४ पारित भएर ५ साउनमा प्रमाणीकरण भयो । अनिमात्र सूचनाको हकसम्बन्धी ऐन २०६४ भदौ ३ देखि लागू भएको हो । सूचनाको हकसम्बन्धी ऐन २०६४ को दफा ११ मा सूचनाको हकको संरक्षण, संवर्धन र प्रचलन गर्ने कामका लागि एक स्वतन्त्र राष्ट्रिय सूचना आयोग रहने व्यवस्था छ । जसको प्रमुख काम भनेकै सूचनाको हकको संरक्षण र प्रभावकारी कार्यान्वयनका लागि नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्नु हो । त्यसैगरी २०७२ असोज ३ गते जारी गरिएको नेपालको संविधानको भाग ३ को मौलिक हक अन्तर्गत धारा २७ मा सूचनाको हकको व्यवस्था छ । जसमा प्रत्येक नागरिकलाई आफ्नो वा सार्वजनिक सरोकारको कुनैपनि विषयको सूचना माग्ने र पाउने हक हुने उल्लेख छ ।

सूचनाको हकको कार्यान्वयनका लागि नेपाल सरकार लगायत सबै सार्वजनिक निकाय जिम्मेवार हुनु जरूरी छ । सूचनाको हक नेपाली नागरिकको अक्षुण्ण अधिकार हो । यो लोकतन्त्रको प्रमुख गहना पनि हो । नेपाली नागरिकले सार्वजनिक सरोकारका बिषयमा जानकारी राख्ने मात्र होइन, आफूले मत दिएर जिताएका जनप्रतिनिधिले कस्तो काम गरेका छन् भनेर जान्न पाउने हक पनि हो । यो नै सूचनाको हक हो । सरकारी निकाय र जनप्रतिनिधिलाई सूचनाको प्रभावकारी कार्यान्वयनले जिम्मेवार, उत्तरदायी र जवाफदेही बन्न सहयोग पु¥याउँछ । हरेक सरकारका गतिविधि र निर्णयको सूचना नागरिकले जति धेरै थाहा पाउँछन् त्यति नै लोकतन्त्र बलियो हुन्छ । सूचना पाउनु आम नागरिकको अधिकार हो तर सरकारी निकायका पदाधिकारीले सूचना दिन आनाकानी गर्ने, ढिलाई गर्ने र सूचनाको औचित्य समाप्त भएपछि मात्रै सूचना दिने गरिएको अवस्थाले सूचनाको हकको सहीरूपमा कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । सूचनाको हकले राज्यका तीनै तहका सरकारलाई जिम्मेवार बनाउँछ । अहिलेको लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्थामा पनि सूचना माग्दा नपाउने अवस्था कायमै रहनु बिडम्वना हो । अतः राष्ट्रिय सूचना दिवस मनाउँदै गर्दा सूचनाको पहुँच हरेक नागरिकतहसम्म पु¥याउन राष्ट्रिय सूचना आयोगले प्रभावकारी काम गरोस् ।