खोज

नेपाली राजनीतिमा लामो समयदेखि बढ्दै गएको राजनीतिक अस्थिरताले युवा पुस्तामा निराशपन देखिएसँगै भविष्यको खोजीमा लाखौको सङ्ख्यामा युवाहरु विदेशिन बाध्य भएका छन् । यस्तो किसिमको धमिलो राजनीतिले युवाकै भविष्य अन्धकारतिर धकेलिरहेको छ । कुनै पनि मुलुकले युवामा लगानी नगर्दा सम्म त्यो मुलको समृद्धि र विकास सम्भव हँुदैन ।

एकातिर महिनै पिच्छे लगातार सरकार परिवर्तन भइरहन्छ, भने अर्कोतिर दलहरू बिचमा सत्ताको लुछाचुडीसँगै दिनप्रतिदिन भ्रष्टाचार मौलाईरहेको छ भने अपराधिलाई समेत सरकारले संरक्षण गरिरहेको छ यस्ता कारण युवाहरूमा राजनीतिक प्रणालीप्रति निराशा बढेको छ । धेरैजसो युवाहरू राजनीतिक स्थायित्व हुने वा देशमा समृद्धि आउने बिषयमा विश्वस्त छैनन् । त्यसैले युवामा आशा जगाउन राज्य र युवा स्वयंले पहलकदमी गर्नु जरुरी देखिन्छ । अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवसको नारालाई सार्थकताका तुल्याउन पनि युवाहरुलाई राज्य संचालनका सबै तहमा समान सहभागिता गराउनु युवाका मुद्दालाई बिशेष प्रथामिक्तामा राख्नु र युवामा लागानी गर्नुनै आजको मुख्य आवश्यकता हो ।

आज अगस्ट १२ अर्थात २५ औं अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवस दिगो विकास लक्ष्यमा प्रगति र समृद्धि, डिजिटल प्रविधिमा युवा पहुँच अभिवृद्धि’ भन्ने नाराका साथमा अन्तर्राष्ट्रिय रुपमै युवा दिवस मनाईदै छ । अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवस मनाउन थालेको झन्डै २० वर्ष पुगेको छ । बिश्वमा दिन प्रतिदिन बढ्दो डिजिटल प्रविधिको प्रयोगमा युवाहरुको पहुँच पुर्याउन आकर्षक नाराहरु त ल्याईन्छ । तर यी नाराहरुमा आधारित रहेर बजेट बिनियोजित गर्न भने नेपाल सरकार आफैँ चुकिरहेको बिगतमा पनि पाइन्छ र वर्तमानको अवस्था पनि उस्तै छ । अहिलेको अवस्थामा सरकारले तीनै तहको सरकारले युवालाई विदेश पलायन हुनबाट रोक्न कुनै त्यस्तो ठोस कार्यक्रम ल्याएको देखिदैन । ल्याएका कतिपय कार्यक्रमहरु जस्तै युवा उद्यमशीलता विकास, निजी क्षेत्रसँगको साझेदारीमा व्यवसाय विकास केन्द्रहरूको स्थापना, वित्तीय कोषको प्रभावकारी प्रयोग, युवा नवप्रवर्तन र युवालाई आर्थिक सहयोग उपलब्ध गराउने जस्ता कार्यक्रमहरु सरकारको अस्थिरताकै कारण कार्यान्वयन हुन सकिरहेको छैन र हरेक बर्ष त्यो बजेट प्रिज भैरहेको अवस्था छ र प्रभावकारी रुपमा कार्यान्वयन नहुँदा युवाका मुद्दा अपेक्षाकृत रुपमा सम्बोधन हुन सकिरहेका छैनन् ।

पछिल्लो समय देशमा बढ्दो बेरोजगारीका कारण युवामा उद्यमशीलता विकासमा आकर्षण, रुचि र स्वरोजगारीको चाहना पनि बढेको देखिएको छ । उद्यमशीलता विकासले आर्थिक वृद्धि, सामाजिक आर्थिक मुद्दा सम्बोधन गर्न र दिगो विकासलाई प्रवद्र्धन गर्न मद्दत गरिरहेको छ । तर युवाको लगानिमा सहकार्य गर्न सरकार तयार नहुदाँ पनि समस्य उत्पन्न भएको पाइन्छ ।

नेपालमा विशेष गरी पर्यटन, कृषि, जैविक खेती, नवीकरणीय ऊर्जा, सूचना प्रविधि र सफ्टवेयरको विकास, ई–कमर्स र अनलाइन सेवा, माइक्रो हाइड्रो, सौर्य ऊर्जा उत्पादन तथा सेवा र स्थानीय शिल्प कौशल सङ्कलन जस्ता क्षेत्रमा उद्यमशीलता विकासका अवसर सम्भावना धेरै देखिन्छ र युवाको आकर्षण पनि यिनै क्षेत्रमा बढी देखिन्छ तर यी क्षेत्रमा लगानी गर्न सरकार तत्पर नरहेको कारण पनि विदेशमा श्रम बेच्न बाध्य छन युवा जनशक्ति ।

हरेक वर्ष झण्डै सात लाख युवा विदेशिने गरेको तथ्यांकहरूले देखाउँछन् । यो निकै डरलाग्दो तथ्यांक हो । युवाहरूलाई उद्यमशीलता र स्वरोजगारका माध्यमबाट मुलुकभित्रै आशा, भरोसा र विश्वास जगाएर मात्र त्यो बिदेश जाने लहरलाई कम गर्न सकिएला । ठोस रूपमा युवालाई देशभित्र रहने वातवरण र माहोल सिर्जना गर्नुपर्छ । यसका निम्ति सहुलियतपूर्ण कर्जा, स्टार्टअप र उद्यमशीलता प्रवद्र्धन गर्ने सरकारले प्रभावकारी कदम चाल्नै पर्छ ।

नेपालमा संघीयता आएसँगै युवाका बिषयलाई सम्बोधन गर्ने गरी नीतिगत दस्तावेज ‘राष्ट्रिय युवा नीति–२०७२’ र ‘युथ भिजन–२०२५’ तथा दशवर्षे रणनीतिक योजना जारी गरी कार्यान्वयनमा ल्याइयो । सोही नीति अनुसार नेपालमा १६–४० उमेर समूहलाई युवा मानिएको छ । युवाको क्षेत्रमा काम गर्न बनाईएका संरचनाहरु पनि सरकारले प्रयाप्त स्रोत र साधन दिन नसक्दा शिथिल अवस्थामा रहेका छन् ।

२०७८ अनुसार नेपालमा युवा जनसंख्या ४२.५६ प्रतिशत अर्थात एक करोड २४ लाख १२ हजार १७३ रहेका छन्  । २०६८ सालको जनगणनामा युवा ४०.३५ प्रतिशत अर्थात एक करोड छ लाख ८९ हजार ८४२ रहेका थिए । पछिल्ला दुई जनसङ्ख्याको तुलना गर्दा २.२१ प्रतिशतले नेपालमा युवाको संख्या बढेको देखिन्छ । जनसाङ्ख्यिक हिसाबले युवाको जनसङ्ख्या धेरै रहेको छ । देश विकासका लागि युवा अर्थात् श्रम गर्ने उमेर समूहको जनसङ्ख्या उल्लेख्य हुनु नेपालका लागि राम्रो सूचकाङ्क हो । यसरि हेर्दा नीति निर्माण र नेतृत्व वा राज्य संचालनमा पनि युवाको सहभागिता बढ्दो क्रम देखिनेछ । संघमा १२ प्रतिशत, प्रदेशसभामा २० प्रतिशत र स्थानीय तहमा ४१ प्रतिशत युवाको सहभागिता रहेको छ ।

युवा विकास र सशक्तीकरणको सूचकांकलाई आधार मानेर सन् २०२३ को विश्व युवा विकास सूचकांक प्रतिवेदनमा पहिलो नम्बरमा एसियाली राष्ट्र सिंगापुर छ भने नेपाल १०८ औं स्थानमा रहेको छ । युवाका लागि शिक्षा, स्वास्थ्य, रोजगारी, अवसर, राजनीतिक र नागरिक सहभागिता जस्ता मापदण्डलाई आधार मानेर उक्त प्रतिवेदन तयार गरिएको हो । युवाहरुलाई नेतृत्व विकासको माध्यमबाट राष्ट्रिय विकासको मूलधारमा नसमेटी सर्वाङ्गीण राष्ट्रिय विकासको परिकलपना सार्थक हुदैन ।

संयुक्त राष्ट्र सङ्घको आह्वानमा विश्वभरि सन् २००० देखि अगस्ट १२ लाई अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवसका रूपमा मनाइँदै आइएको छ । सर्वप्रथम पोर्चुगलको लिस्वनमा १९९८ अगस्ट ८ देखि १२ सम्म भएको विश्वस्तरीय युवा मन्त्रीहरूको सम्मेलनले युवासम्बन्धी प्रस्ताव पारित गरेको थियो । सोही प्रस्तावका आधारमा १७ डिसेम्बर १९९९ मा भएको राष्ट्र सङ्घको साधारणसभाको प्रस्ताव नं ५४ र १२० ले अगस्ट १२ लाई अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवसका रूपमा मनाउने घोषणा ग¥यो । सोही घोषणाका आधारमा सन् २००० अगस्ट १२ देखि अन्तर्राष्ट्रिय युवा दिवस मनाउन थालिएको हो । नेपालमा पनि सन् २००४ बाट युवा दिवस मनाइँदै आइएको छ । युवाले आफूसँग जोडिएका विषयमा खुलेर बहस तथा अन्तक्र्रिया गर्दै आएका छन् । विश्वभरका सरकारले पनि युवाप्रति आफ्नो दायित्व र प्रतिबद्धता जनाउने गर्छन् । नेपालमा पनि युवाप्रति सरकारको दायित्व रहेका प्रतिबद्धता जाहेर हुँदाहुँदै पनि तदनकूलको परिणाम आउन सकेको छैन ।

नेपालसँग कसरी युवाको इन्टरनेट र प्रविधिमा पहुँच बढाउने र सिपयुक्त बनाउने भन्ने मुख्य चुनौतीको बिषय हो । नेपाली युवालाई विश्वबजारमा कसरी प्रतिस्पर्धी बनाउन सकिन्छ तदनकुलको प्रविधियुक्त शिक्षा प्रणालीको विकासमा जोड दिनु पर्छ । अब सरकारले देशभरि निःशुल्क तथा सहज रूपमा अनलाइन शिक्षा प्लेटफर्म, वेबिनार र ई–लर्निङका प्याकेज तयार पार्नु पर्छ । युवालाई घरबाटै उच्चस्तरीय शिक्षा हासिल गर्न व्यवस्था मिलाउनु पर्छ । जसले युवाको ज्ञानलाई विस्तार गर्दै, रोजगार र व्यावसायिक दक्षता बढाउन मद्दत पुग्ने छ । डिजिटल साक्षरताका कार्यक्रमले हरेक ग्रामीण क्षेत्रका युवालाई जोड्नु पर्छ । जसले युवालाई प्राविधिक ज्ञान मात्र होइन, सबल नेतृत्व क्षमता र उद्यमशीलता सहयोग पु¥याउने छ । यसरी हेर्ने हो भने, युवाको ऊर्जा, सिर्जनशीलता, र नेतृत्व क्षमतासँगै, डिजिटल प्रविधिको उपयोगले नेपाललाई समृद्धि र दिगो विकासको मार्गमा अग्रसर बनाउन सरकार जिम्मेवार बन्नु पर्छ । तव मात्र यस बर्षको उत्कृष्ट नारा दिगो विकास लक्ष्यमा प्रगति र समृद्धि, डिजिटल प्रविधिमा युवा पहुँच अभिवृद्धि’ सफल होला ।