खोज

अहिले साउन महिना चलेको छ । यो महिनामा महिलाहरूले हरियो चुरा र हात खुट्टामा मेंहन्दी लगाउने चलन चलेको छ । हाम्रो देशमा यो चलन चलेको करिब दुई दशक भएको छ । यो महिनामा बिशेषगरी हिन्दु महिलाहरू हरियो चुरा र मेहेन्दीमा सजिने गर्दछन । शिव महादेव पातालबाट पृथ्वीमा सयल गर्न आउने महिना भनेर यो महिनालाई बुझ्ने गरिन्छ । महादेवको प्रिय महिना भनेरपनि साउनमा पुजा गर्न महिलाहरू सजिएर पुजा गर्ने गरेको पाइन्छ । हुन त यो कुनै प्रमाणित बिषय होइन, जे भएपनि आस्था र बिश्वासको आधारमा यो सबै गरिन्छ । सबै कुराको प्रमाण खोज्यो भने नभेटिन पनि सक्छ । धेरै कुराहरू परम्पराका रूपमा चलेको हुँदा पनि साउन महिनालाई हरियो र पहेँला चुरा र मेहेन्दीको महिना भनेर हिन्दु धर्मावलम्बी महिलाहरूले बुझ्ने गर्दछन ।

यो महिनामा मुलुकभरका देवालयहरूमा शिव महादेवको शिव लिड्गमा जल चढाउने गरिन्छ । टाढा टाढा रहेका बिभिन्न तिर्थस्थलका तलाउबाट जल ल्याई शिव लिड्गमा चढाउन धर्मावलम्बीहरूको घुइंँचो हुने गरेको देख्न सकिन्छ । बोलबम बोलबमको चिच्याहटमा भक्तजनहरू नदी किनारमा जल भरिरहेका हुन्छन । निकै रमणिय साउन महिनामा मठ मन्दिरको वरिपरी भक्तजनको भिड लागेको देख्न सकिन्छ । पहँेंला बस्त्रमा सजिएका भक्तजनहरू कतिपय खाली खुट्टानै हिँंडीरहेका हुन्छन । आध्यात्मिक बिचार बोकेका र भगवान प्रति समर्पित उनीहरू यस महिनाको प्रत्येक सोमबार ब्रत बसेर पुजा गरिरहेका हुन्छन । साउन महिनाभर नै माछा मासु तथा लसुन प्याज नखाएर पुजा आजामा लाग्ने कैयौँ भक्तजन छन जसले गर्दा यस महिनामा माछा, मासु तथा अण्डाको बिक्रीमा पनि कमी आउने गरेको ब्यापारीहरू बताउंँछन ।

असार महिना सकिन लाग्दा नै बोलबमको सुरुवात हुन्छ । महिलाहरू मेहेन्दी र हरिया पहेँला चुरामा सजिएका हुन्छन । समय अनुसार ब्यापारीहरू पनि यस महिनामा महिलाहरूले प्रयोग गर्ने सामानहरू बिक्री गर्न तल्लीन हुन्छन । हाम्रो मुलुकमा साउनको शुरुवातदेखि नै चाडवाडले घेर्दै जान्छ । बिषेशगरि साउने सक्रान्तिबाट शुरु भएका पर्वहरू तिहारको भाईटिकासम्म पुग्ने गर्दछन । नाग पञ्चमी पुजा, जनै पुर्णिमा, कृष्ण जन्माष्टमी, हरितालीका तिज, सोह्रसराद हुँदै दशैंँ तिहार आदी लगातार चाडपर्वहरू चलिरहन्छन । यी चाडहरू भनेका हर्ष र मनोरन्जनसँगै घर परिवारमा खर्च बढाउने बाटो पनि हुन । कोरोनाको महामारी पछी मुलुकभर आर्थिक संकट छाएको छ । अझै भनौँ भने यतिखेर नेपाली घर परिवारमा खर्चाभावले अरू गाह्रो भएको अवस्था छ । शहरका भाडा बुझेर खाने घरहरू धेरै खाली छन । जुन घर हे¥यो फल्याट खाली छ वा सटर खाली छ भनि सूचना टांँसेको मात्र देख्न सकिन्छ । मुलुकमा ब्यापार कारोवार ठप्प छ, उद्योग धन्दाहरू लगभग बन्द छन । केही चलेकाहरू पनि खर्च धान्न गाह्रो अवस्थामा छन् । बैंकको ऋण तिर्न नसकेर कारोवारेहरू छट्पटिएका छन । कालोसूचीमा आफ्नो नाम पर्ने हो कि भन्ने डरले कापीरहेका छन । प्रसंग साउनमा लगाउने हरियो चुराको छ । साउन लागे लगत्तै हिन्दु महिलामा छुट्टै उत्साह र उमंग छाएको हुन्छ । रातो, पहेंलो र हरियो चुरा पोते तथा कपडामा सजिएका महिलाको मन्दिर तथा बाटोघाटोमा चहल पहल देखिन्छ । पछिल्ला बर्षमा बालिका र किशोरीमासमेत मेहेन्दी र हरियो चुरा लगाउने क्रेज बढ्दो छ । धेरैले यसलाई फेसनका रूपमा लगाएका छन भने कतिले धार्मिक महत्वको विश्वासमा यसो गरेका छन । साउनमा चुरापोते र कपडासंँगै हातभरि मेहेन्दी लगाउने चलन छ । यस्तो पनि भनाई छ– हत्केलामा जति बढी गाढा मेहेन्दीको रंग राख्यो उति नै बढी श्रीमानको माया पाइन्छ भन्ने विश्वास गर्नेहरू उत्तिकै छन । हरियोलाई प्रेम र वातावरणको अनि रातोलाई सौभाग्यको एवं पहेंलो रंगलाई पवित्रताको प्रतिक मानिन्छ । माथिका बिभिन्न कुराहरूमा बिश्वास गर्ने कारणले साउनमा मेहेन्दी तथा हरियो चुरा पोतेको क्रेज कतिसम्म छ भने घरायसी महिलामात्रै नभएर कार्यालयमा काम गर्नेदेखि डयुटीमा खटिएका महिला प्रहरीले समेत हरियो चुरा पोते लगाउंँदै आएका देखिन्छन । धार्मिक मान्यता अनुसार साउन शिवको आराधना गर्ने महिनाका रूपमा लिइन्छ । पौराणिककालमा पार्वतीले साउन महिनाभर निराहार रही कठोर व्रत बसेर भगवान शिवलाई प्राप्त गरेको धार्मिक बिश्वासको आधारमा महिलाहरूले यसलाई बढी महत्वको रूपमा लिने गरेको पाइन्छ । साउनमा हरियो पहिरिँंदा भगवान शिव खुसी हुने धार्मिक बिश्वास छ । हरियो रंग सौभाग्यको प्रतिक हो । साउन हरियालीको महिना भएकोले प्रकृतिसंँग आफुलाई जोडन र नजिकिन पनि हरियो लगाउने गरिन्छ ।

हाम्रा शास्त्रहरूमा प्रकृतिलाई इश्वरको रूपमा लिइन्छ । हरियो चुरा र साडी लगाएर नारीले प्रकृतिलाई विशेष पूजा गरेमा आफ्नो र पतिको आयु बढ्ने धार्मिक बिश्वास छ । साउनमा विबाहित महिलाले हरियो रंगको चुरा, पोते, सारी वा हरियो रंग धारण गर्दा परिवारमा खुसी बढ्ने तथा श्रीमानको भविष्यमा राम्रो प्रभाव पर्ने मान्यता छ । बुध ग्रहको प्रभाव व्यक्तिको भविष्य र व्यवसायमा रहने गर्दछ । यस रंगलाई शरीरमा धारण गर्दा आफ्नो क्षेत्रमा सफल हुने विश्वास गरिन्छ । हिन्दु मान्यता र ज्योतिष शास्त्रका अनुसार हरियो रंगलाई बुध ग्रहको प्रतिक पनि मानिन्छ । तसर्थ हरियो रंग धारण गर्दा बुध बलियो हुने विश्वास छ । बुध बलियो हुँदा मानिसले सन्तान सुख प्राप्त गर्ने तथा बुद्धि र समृद्धिलाई बढावा दिने मान्यता छ । भगवान शिवलाई प्रसन्न पार्न र शिव कृपा पाउन पनि हरियो रंग धारण गर्ने चलन छ । शिव आफैंमा योगी भएकाले हरियो प्रकृति र यसको रंगले शिवलाई चांँडै प्रसन्न पार्ने विश्वास छ । तसर्थ महिलाहरू साउनमा हरियो मेहेन्दी चुरा पोते र साडी लगाउने गर्दछन ।

हरियो लुगा, हरियै तथा पहेँला चुरा आदी यो सबैको फेसनका रूपमा करिब दुई दशकदेखि चलनमा आएको हो । बास्तवमा भन्दा हाम्रा आमा तथा हजुर आमाहरू करिब सयौंँ बर्ष पहिलेदेखि असारमा रोपाईं गर्दा हिलोले खाएका औंलाका कापहरूमा रुखको हाँंगाबाट मेहेन्दीको पात टिपेर सिलौटोमा पिसेर औषधीका रूपमा प्रयोग गर्थे । कपालमा पनि यस्तै पत्ता पिसेर लगाउने चलन थियो जसले गर्दा घाउका निम्ति औषधीको काम गथ्र्यो । कपालमा लगाउंँदा सितलता प्रदान गर्ने र रौं झर्नबाट रोक्ने हुन्थ्यो । अहिले फेसनका रूपमा केमिकलयुक्त मेहेन्दी प्याकेटमा किनेर हात खुट्टामा लगाउने गरिन्छ । कसैकसैले टाउकोमा पनि लगाउने गर्छन । यसले स्वास्थ्यलाई फाइदा गर्दैन बरु उल्टो असर गर्छ । साउन महिनामा परम्परा धान्न भन्ने कि फेसनका लागि पहिरिने हरियो, पहेंँलो तथा रातो चुरा र हरियै लुगा अनि कसैकसैले पहेंला लुगा पहिरिएर बोलबम बोलबमको आवाजमा शिव मन्दिर धाउने गर्छन । यो सबै नराम्रो नै हो भन्न मिल्दैन । आफ्नो धार्मिक आस्थाका रूपमा आफ्नो अनुकुलले यो सबै गर्दा राम्रै हुन्छ तर हामी आफ्नो काम ब्यबहार छोडेर यता लाग्यौं भने आर्थिक तथा अन्य कुराले गाह्रो पर्न सक्छ । आफ्नो अनुकुल मिलाएर सबै कुरामा बिचार पु¥याई यतातिर आबद्ध हुने गर्दा सबैलाई राम्रो होला । अब आउने सबै पर्वहरूको एकमुष्ठ शुभकामना सहित सबै नेपालीहरूमा सुख, शान्ति र खुसी छाओस् ।