खोज

लमही,३ जेठ । विगत ६ महिनादेखि जिल्लाको गढवा ५ बोधिपुरका हेम नारायण चौधरी देउखुरी राप्ती पुल नदी बगरमा पसिना बगाउँदैछन् । उनी जस्तै लमही नगरपालिका ६ घुम्नाका सहिद अन्सारी यतिबेला तरकारी र खरभुजा खेतीमा ब्यस्त छन । तातो बालुवामा खाली खुट्टाले हिँड्दा–हिँड्दै पैतलाको स्वरूप नै उनको परिवर्तन भईसकेको छ । जुत्ता–चप्पल लगाएर खेतीबालीमा जाँदा खेतीबालीलाई असर पर्छ, भन्ने उनको बुझाईं छ । कडा मेहनतले खेती किसानी गरेका अन्सारी पुख्र्यौली पेशा नै हो ।

घरपरिवारको दैनिक खर्च जोहो, रोजी रोटीका लागि थप कडा मेहनत गर्नुपर्ने अवस्था आईंलाग्यो । जग्गा लिजमा लिएर तरबुजा, तरकारी खेती गरी दैनिकी चलाउँदै आएका अन्सारी र उनको घरपरिवारले नेपालीमै बसोबास गर्न थालेको २ पुस्ता बित्यो । तर पनि नागरिकता बनाउन नसक्दा राज्यले कृषिका लागि दिने अनुदान समेत लिन पाएका छैनन् ।

उनको दिन र रात राप्ती पुल नदी बगरमै वित्ने गरेको छ । स्थानीय देखी, जान्ने बुझ्ने सबैको राय, सल्लाह लिएर राप्ती पुल, नदी बगरमा तरबुजा र तरकारी खेती गर्न शुरु गरेको अन्सारी बताउँछन । उनले खेतमै आएका ग्राहकलाई २० रूपैयाँदेखि ५० रूपैयाँ प्रतिकिलो सम्म काँक्रा, २० रूपैयाँ देखी ४० रूपैयाँ प्रतिकिलो सम्म फर्सी, २० रूपैयाँ देखि ६० रूपैयाँ प्रतिकिलोसम्म लौका, ६० रूपैयाँदेखि ७० रूपैयाँ प्रतिकिलो सम्म बोडी बिक्री गरेको बताउँछन ।

बालुवाले भरिएको खाली बगरको जमिनमा तरकारीसँगैं अहिले उनले लगाएको तरबुजा पनि राम्रो फलेको छ । अन्सारीका अनुसार यस बगरमा २ किलोदेखि ८ किलो सम्म तौल भएका तरबुजा फलेका छन । सिंचाईका लागि नहरको पानीका साथ साथै बोरिङ खनेका छन ।
तरबुजाका लागि १ लाख ५० हजार जति खाल्डा खनेर बीउ लगाईंएको थियो । तर कतिपय बीउ हुर्कन नपाउँदै चिसोका कारण मरे । अहिले प्रतिकिलो ३० रूपैयाँका दरले तरबुजा विक्री गरिरहे पनि यहाँका स्थानीय व्यापारीहरूको सिन्डीकेटका कारण सोचे अनुसार तरबुजा विक्री नभएको अन्सारी बताउँछन । उनले भने, ‘भारतबाट तरबुजा ल्याएर, राप्ती नदीको तरबुजा भनी बदनाम गरिएको छ । त्यसैले त्यति खुसी छैन ।
तरबुजा, खरबुजा खेती लगानीको अनुपात आम्दानी नभएकोले आगामी बर्ष कम गर्ने सोंच रहेको उनले बताए । बालुवा भएको ठाउँमा तरबुजा, खरबुजाको जरा राम्रो सँग फैलाउन पाउने भएकाले माटोमा भन्दा बालुवा भएको ठाउँमा तरबुजा, खरबुजाको राम्रो उत्पादन हुन उनको भनाईं छ ।
तरबुजा, खरबुजाको स्वाद, रङ (कलर) कस्तो हुने भन्ने कुरा त्यसको बीउमा भर पर्ने उनको बुझाईं रहेको छ । सहजै खाली जमिन पाईंने, छोटो समयमा उत्पादन हुने र राम्रो आम्दानी लिन सकिने भएकाले राप्ती पुल, नदी बगर क्षेत्र तरकारी, तरबुजा खेतीका लागि धेरै किसनको रोजाईंमा परेको छ । उनको यस कार्यमा पुरै घरपरिवारले साथ, सहयोग दिईंरहेको छ । तर मनसुन अघि बगरमा फलेको तरकारी, तरबुजा विक्री नभएर त्यसै खेर जाने हो की भने चिन्ताले सताएको कृषक अलि चिन्तित देखिएका छन् ।

बगर खेतीको अवस्था :
दाङ जिल्लामा बगर खेतीको राम्रो संम्भावना भएपनि यसतर्फ स्थानीय सरकारले भने आवश्यक पहल गर्न सकेका छैनन् । अनुदान बिना बगर खेती गर्ने कृषक कम हुन थालेका छन । सुरुमा कृषि बहुउद्देश्यीय सहकारी सस्था र जेआइजेट परियोजनाको पहलमा बगर खेती सुरु भएको थियो । सुरु सुरुमा बगर खेती निक्कै आकर्षक बन्दै गएपनि गत वर्षदेखि परियोजना बन्द भए लगत्तै स्थानीय सरकारको प्राथमिकतामा नपर्दा केही किसानले मात्र निरन्तरता दिँदै आएका छन् ।

स्थानीय सरकारले यसमा विचार नगरे भविष्यमा विभिन्न किसिमका चुनौति आउने देखिन्छ । राप्ती नदी तटबन्धवाट नदी वरपरको क्षेत्र बगर खेतीका लागि उपयुक्त ठाउँ हुन । त्यसैमध्येको एउटा पछिल्लो उदाहरण हो, यो राप्ती पुल, राप्ती नदी वगर क्षेत्र । यहाँ अहिले कृषकले बिना अनुदान बगर खेती गरिरहेका छन ।

कृषि ज्ञान केन्द्र्र दाङका वरिष्ठ वागवानी विकास अधिकृत पृथ्वीराज लामिछानेले कृषकको बगर खेती बारेको विस्तृत अभिलेख, रेकर्ड आफुहरू सँग नभए पनि अन्दाजी २० हेक्टर क्षेत्रफलमा कृषकले बगर खेती गरेको बताए । उनका अनुसार बगरमा ३ सय म्याटिक टन तरकारी र खरभुजा फल्ने गरेको बताए । उनले बर्ष बगर खेतीका लागि अनुदान नभएको बताउदै आघामी बर्ष किसानको मागमा आधारित बगर खेतिका लागि भनेर छुट्टै प्रस्तावना पेस गरेकोमा बगरका लागि अनुदान दिने बताए ।

कृषकलाई लक्षित गरी बगर खेती प्रवर्धन कार्यक्रम अनुसार ७ हेक्टर क्षेत्रफलमा यसबर्ष सहयोग गर्ने योजना रहेको र ५ हेक्टर क्षेत्रफलको सम्झौता पनि भईंसकेको जानकारी गराए। जसअनुसार १ हेक्टर क्षेत्रफल बराबर बगर खेती गर्ने कृषकले डेड लाख रूपैयाँ सिंचाईं, बीउ लगायतमा खर्च गर्ने गरी अनुदान सहयोग पाउँछन । बगर खेतीमा खरभुजा, लहरे तरकारी, करेला, खुर्सानी, परवर खेती पनि गर्न सकिन्छ। दाङ राप्ती र बबैइ नदि उकास झण्डै २ सय हेक्टर बगरमा तरकारी खेती गर्न सकिने कृषि ज्ञान केन्द्र, दाङका प्रमुख नरेश धितालले बताए ।