खोज

कुरा यही चैत्र ५ गते सोमबारको हो । त्यसदिन संचारिका समूह रूपन्देहीको आयोजना र बुटवल उपमहानगरपालिकाको प्रमुख सहयोगमा एकदिने फिचर लेखन तालिम सम्पन्न भएको थियो । तालिमको संयोजन संचारिका समूहले गरेको थियो भने बुटवल नगर प्रमुख, उपप्रमुख र कर्मचारीको सहजीकरण थियो । हाम्रो देशमा अहिले तीन तहका सरकार छन् । स्थानीय सरकार, प्रादेशिक सरकार र केन्द्रिीय सरकार । यि तीन तहका सरकारमध्ये स्थानीय स्तरमा मुख्य भूमिका स्थानीय सरकार कै हुन्छ । स्थानीय स्तरमा गर्नुपर्ने झिना मसिना काम (जो मानिसको दैनिक जीवनसंग प्रत्यक्ष रूपमा सरोकार राख्छन् र अत्यन्त महत्वपूर्ण छन्) देखि ठूलासम्मका महत्वपूर्ण काम स्थानीय सरकारले गर्नुपर्छ । जनसंख्यालाई आधार मानेर छुट्टयाईएका हुन्छन् पालिकाहरू । आफ्नो पालिकाभित्र बसोबास गर्ने बासिन्दाको सुख दुःख, शिक्षा, स्वास्थ्य, खानेपानी, बिजुली, बाटोघाटो आदी इत्यादी बुझ्ने र सोही अनुसार काम गर्ने जिम्मा स्थानीय सरकार कै हुन्छ । केन्द्रीय स्तरका ठूला योजनाहरू बाहेक अन्य कामहरू आ– आफ्ना ठाउँमा स्थानीय सरकारले गर्नुपर्ने हुन्छ । यदि जनतासंग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने कामहरू पालिकाहरूले ईमान्दारीपूर्वक गरेमा समग्र पालिकाको मुहार त फेरिन्छ नै देशको मुहार पनि फेरिने कुरामा शंका छैन । तर, ति काम सम्पन्नका लागि आवश्यक कानुन, नीति, नियम बनाउने काम पनि स्थानीय तहले गर्नुपर्छ । नियम कानुन् बनाएर काम गरेमा हरेक काम सही ढंगले सम्पन्न हुन सक्छन् । नियम कानुनको परिधिभित्र रहेर काम गरेमा हरेक कामले सफलता हासिल गर्दछ । यस्तै पालिकाले अघि सारेका योजना र गरेका कामबारे कार्यक्रममा जानकारी गराईएको थियो । यसरी एउटा पालिकाले गरेको काम, योजना र कारवाही, पुरस्कार र दण्डको नीति कडाईका साथ पालना गर्ने र पालना गराएमा त्यसको प्रभाव छिमेकी पालिकाहरूमा पनि पर्न जान्छ र राम्रो कामको देखासिकी अन्य पालिकाले पनि गर्न बाध्य हुन्छन् । करिव पचास साठी जना महिलाहरूको संचारकर्मीको उपस्थिति रहेको सो तालिममा नगरका प्रशासकीय अधिकृत मित्रमणि खनाल र प्रेस सल्लाहकार सिपी खनालले सहजीकरण गरेका थिए ।

त्योे एकदिने फिचर लेखन तालिम निकै महत्वपूर्ण थियो । महत्वपूर्ण यसमानेमा कि बुटवल उपमहानगरले के कस्ता काम ग¥यो र के कस्ता योजना अघि सारेको छ भन्ने बुझ्न सजिलो भयो । नगर प्रमुखले संचारकर्मीलाई के कस्ता विषयमा कलम चलाउने भन्ने विषयमा बुँदागत रूपमा चर्चा गरेका थिए र भनेका थिए– तपाईहरू खोजमूलक लेख लेख्नुस्, खोज्नुस् कहाँ कहाँ के काम भएको छ, के काम भएको छैन र कहाँ के काम हुनुपर्छ । त्यसले हामीलाई पनि काम गर्न सजिलो हुन्छ । काम सम्पन्न भएमा त्यसको सकारात्मक प्रभाव छिमेकी गाउँ नगरपालिकामा पनि अवश्य पर्नेछ । त्यसैले जुनसुकै पालिकाका समाचार वा लेखहरू आउँदा सत्य त हुनैपर्दछ । त्यसलार्ई तथ्यले प्रमाणित गर्ने समाचार हुनुपर्छ । कपोकल्पित भ्रामक समाचार र लेखले सबैलाई भ्रमित तुल्याउने र समाजमा नकारात्मक असर पर्छ । वास्तवमा हो पनि भ्रामक समाचार दिनु हुँदैन । जुनसुकै गाउँपालिका नगर र महानगर नगरपालिकाहरूले आ– आफ्नो नगरबासीको सुख सुबिधा, आश्यकतालाई ख्याल गरेर काम गर्नुपर्ने हुन्छ । नगरका प्रमुख प्रति जनताको आशा र भरोसा रहेको हुन्छ । त्यो आशा भरोसामाथि प्रशासनबाट कुठाराघात भएमा कुर्सीमा पुराएका जनताले भुइँमा खसाल्न पनि सक्छन् भन्ने कुरा सत्तामा पुगेकाहरूले पनि सोच्नुपर्ने हुन्छ । संचार जगतले स्थानीय सरकारले गरेका राम्रा र नराम्रा कामको फेहरिस्त दिदै अगाडी गर्नुपर्ने काम बारे समाचार लेखेमा, पालिकाहरूलाई गाईडलाईन बन्न पनि सक्छ । अनि गाउँ नगरलाई अनुशासित, अपराधरहित, सुन्दर स्वच्छ र सुबिधायुक्त नगर बनाउन मद्दत मिल्छ । पालिका उन्नत र स्वच्छ बनाउन नगरभित्र स्वच्छ खानेपानीको ब्यवस्था, शिक्षा र स्वास्थ्य क्षेत्रमा राम्रो सेवा सुबिधा, बाढीपैरोको रोकथाम, सडक बिस्तार र मरम्मत, सडक पेटीको ब्यवस्थापन, गाडी पार्किङको ब्यवस्था, छाडा चौपाया नियन्त्रण, नाली र पानीको निकासको राम्रो ब्यवस्था, शहरभित्रका ब्यापार ब्यवसाय गर्नेहरूको छड्के जाँच, राम्रो स्वच्छ मासुका लागि राम्रो बधशाला, कुहिने र नकुहिने फोहर संकलन र ब्यवस्थापन, खोम्चा, फुल्की चाट, मिठाई पसल गर्नेहरूले लाइसन्स लिएर मात्र पसल खोल्न पाउने र विना लाईसेन्स पसल खोल्न नपाउने ब्यवस्था । पसल राखिसकेपछि पनि बेलाबेलामा अनुगमन, छड्के जाँच, दण्ड सजाय र पुरस्कारको ब्यवस्था, महिलाहरूलाई आत्मनिर्भर बनाउन सक्ने खालका सीपमूलक तालिम र तालिममा सिकेका सीपलाई ब्यवहारमा उतार्न लागिपर्ने महिलाहरूलाई सहयोग आदी ईत्यादी कुरा कार्यक्रममा उठेका विषय हुन् । यि कुराहरूकोे विकासको लागि नीति नियम, कानुन बनाएर सोही अनुसार कडाईका साथ लागू गर्ने र अटेर गर्नेलाई दण्ड सजायको भागिदार बनाएमा पालिकाको काम राम्रोमा गनिन्छ र नागरिकहरू पनि अलि सचेत बन्ने देखिन्छ । वास्तवमा पालिकाहरूमा दण्ड सजाय जरिमाना र पुरस्कारको ब्यवस्था भएन भने त्यहाँ कुनै पनि काम सही ढंगले अगाडी बढ्दैन् । मनपरी तन्त्र मौलाउँदै जान्छ । कसैले कसैलाई नटेर्ने, छाडापन, गुण्डागर्दी, चोरी चकारी, बेथिती मौलाएर जान्छ । त्यसलाई नियन्त्रण गर्न पनि दण्ड सजाय, जरिवाना र पुरस्कारको ब्यवस्था हुनु अनिवार्य हुन्छ । अर्को कुरा गाउँ नगरबासीले आफ्नो गाउँ नगरप्रति आफ्नो जिम्मेवारी पनि पूरा गर्नुपर्छ । यो ठाउँ मेरो पनि हो, यसलाई स्वच्छ सफा राख्नु मेरोे कर्तब्य हो, आफ्नो यसमा मेरो पनि जिम्मेवारी छ भन्ने सोचाई राख्नुपर्दछ । म एकजनाले फोहर गरेर के हुन्छ र ? एकजनाले यो काम नगरेर के हुन्छ, एकजनाले खराव खानेकुरा बेच्दैमा के हुन्छ र ? एकजनाले प्लास्टिक फोहर खोला कुलोमा फालेर के हुन्छ र बगेर गईहाल्छ भन्ने सोच्ने नागरिक असल नागरिक हुँदै होईनन् । उसले गरेको फोहरले किसानका खेत खलिहानमा के असर गर्ला भन्ने सोच्नुपर्दछ । जवकी प्लास्टिक कहिल्यै कुहिदैन । राम्रो कामको थालनी घरैबाट शुरु गर्नुपर्छ । यि कुराहरू आजकल टिभीमा, पत्रपत्रिका र रेडियोमा भनिरहेको पनि हुन्छ । यसरी अटेरी गर्नेलाई पालिकाहरूले समातेर दण्डकुण्ड गर्नुपर्छ । अनि नागरिकले पनि असल नागरिक हुनुको परिचय दिनुपर्छ । नागरिकको हैसियतले यो गाउँ नगरको विकास र सौन्दर्य बढाउन मेरो पनि जिम्मेवारी हो, मैले त्यो जिम्मेवारी बहन गर्नुपर्छ भन्ने बोध गरेर काम गर्नुपर्छ । यसो गरेमा गाउँ नगर राम्रो त बन्छ नै, देशमा त्यो गाउँ नगरको नाम रहन्छ र सबैको लागि उदाहरणीय ठाउँ पनि बन्छ । त्यसका लागि हरेक पालिका, पालिकामा बस्ने नागरिकले आ–आफ्नो कतब्र्य राम्रोसंग बुझ्नु र असल नागरिक हुनुको पहिचान दिनु आवश्यक हुन्छ ।

अर्को कुरा गाउँ नगरमा भए गरेका, उदाहरणीय काम गर्नेका कथा, किसानका कुरा, पशु चौपाया, कुखुरा पालेर आम्दानी गरेर आत्मर्निभर बनेका मानिसका कथाहरू अरूको लागि प्रोत्साहनको विषय बन्न सक्छ । संचारकर्मीले यस्ता कुरा बाहिर ल्याउनु कतब्र्यभित्र पर्छ । साथै उसले गाउँ नगर वा प्रदेशबाट प्रोत्साहनस्वरूप केही सहयोग पाउन पनि सक्छ । पालिकामा सेवा लिन आउने सेवाग्राहीलाई पालिका सरकारले धनी गरिव, उच्च ओहदावाला वा तल्लो तहका गरिव किसान, मजदुर धनी, महिला सबैलाई समान सेवा दिनुपर्छ । अर्को कुरा नागरिकले आफ्नो अधिकार र कर्तब्य बुझ्नु पनि जरुरी हुन्छ । नबुझे बुझेकाहरूसंग सोधेर काम गर्नु उपयुक्त हुन्छ । आफ्नै बलबुतामा कुनै उल्लेखनीय काम गर्ने ब्यक्तिलाई पालिकाले सहयोग गर्नुपर्छ र ति कुरा सबैले थाहा पाएर उसको सिको अर्को जिल्ला वा प्रदेशमा बस्नेले गर्न सकुन । थाहा दिने माध्यम भनेको संचारजगत हो । गाउँ शहर र देशमै भए गरेका राम्रा नराम्रा काम अनि आवश्यकतालाई जनता समक्ष पस्किने काम संचारकर्मीको नै हो । के सहीे के गलत भयो, के हुनुपथ्र्यो, के भएन, त्यसबारे सु–सूचित गराउने काम संचारकर्मीको हो । संचारमा काम गर्नेहरूले निष्पक्ष, सत्य तथ्य कुरा निर्भिक ढंगले उठाउनुपर्छ । आफू संलग्न वा आफू समर्थक सरकार छ भनेर गलत कुरालाई ढाकछोप गर्न खोज्नु वा नभएको कामलाई बढाई चढाई गरेर लेख्नु पनि सरासर गलत हुनजान्छ । तथ्यगत र प्रमाणित खोजमूलक लेखहरू आउनुपर्छ । चाहे त्यो जुनसुकै पार्टी समर्थक किन नहोस् । आजकल संचारकर्मीलाई आरोप लाग्ने गरेको छ कि पत्रकार पार्टीका झोलेकर्मी बन्दै गए, पत्रकारहरू खाम पत्रकार भए, बिना खाम राम्रो समाचार दिदैनन् । संचारकर्मी यस्ता दोषबाट मुक्त हुनु जरुरी छ । एकदुई खाम पत्रकारले गर्दा सबैको छवि धमिलिन्छ । वास्तवमा संचारकर्मी कसैको भाट बन्नु हुँदैन । सच्चा संचारकर्मीको परिचय दिनु संचारकर्मीको कर्तब्य हो । कुनैै पाटी प्रमुख, पालिका प्रमुख, संघ संस्थाका हाकिमहरू सबैले यो पत्रकार मेरो समर्थक होईन, यसले पैसा लिएर काम गर्दैेन भन्यो भने बल्ल त्यो सही मानेमा सच्चा संचारकर्मी कहलिन्छ । संचारकर्मी सच्चा बन्ने कोसिस गर्नुपर्छ । यसमा कसैको दुईमत हुनेछैन ।

अव अलिकति कुरा संचारीकाकै गरौं । लेखेर सूचनाहरू प्रवाह गर्ने महिलाहरूको समूह संचारिका समूह हो । तर केही वर्षयता संचारिका शब्दको दायरा केही फराकिलो भएको छ । संचारिकाको काम पत्रमा मात्र सिमित छैन, रेडियो टिभी, अनलाईन खवरहरूमा पनि संचारिकाहरूको बाक्लो सहभागिता छ । एक समय थियो– रूपन्देहीमा पत्रकार महिलाको संख्या नगन्य थियो । अहिले आएर जिल्लाबाट संचार क्षेत्रमा कामगर्ने संचारिकाको संख्या बढिरहेको देख्दा खुसी, आनन्द र गर्ब लाग्छ । तर अझै सन्तुष्ट हुने स्थिती भने छैन । एक त संचार क्षेत्रमा काम गर्ने संचारकर्मी महिलालाई घर ब्यवहारबाट उम्केर समाचार लिन, सूचना संकलन गर्न जान, गाउँ शहरका कुना कुनामा र जिल्ला जिल्लामा पुग्न गाह्रो छ । दोस्रो कुरा लेखेरमात्र जीविका धान्न सक्ने अवस्था पनि छैन । त्यसका बाबजुद पनि संचार जगतले आफ्नो ठाउँबाट भूमिका निर्वाह गरिरहेको छ । यो सकारात्मक पक्ष हो । सूचना प्रवाह गर्नका लागि बस्तुस्थिती बुझनुपर्छ । सत्यतथ्य सूचना लिन र सूचना बाहिर ल्याउन फिल्डमा जानु नै पर्ने हुन्छ । त्यसको लागि तयारी अवस्थामा रहनु नै पर्छ । केवल पार्टीका नेताका भाषण टिप्नु र रेडियो टलिभिजन अनलाईनमा समाचार राख्ने मात्र संचारजगतको काम होईन । गाउँ शहरका जल्दा बल्दा समस्या, आवश्यकताको साथै अन्याय अत्याचारमा परेका नागरिकका विषयमा खोजबीन गरी सूचना प्रवाह गर्नु संचारकर्मीको काम र धर्म हो । ताकी प्रवाहित सूचनाले अन्यायमा परेकाले न्याय पाओस् । अपराधीले सजाय पाओस्, नबनेका कामहरू सम्पन्न बनुन् । यही धेय राखेर संचारकर्मीले काम गर्नुपर्ने हुन्छ । संचार माध्यममा आएका कुराहरूले पालिकाका प्रमुख उपप्रमुखदेखि कर्मचारीहरूलाई झकझकाउन सकोस् । र, ति समस्याहरू समाधान हुन सकुन् भन्ने उद्देश्यका साथ काम गर्नुपर्ने हुन्छ । अर्को कुरा संचारमा काम गर्ने महिलाहरूले आफुलाई अपग्रेड गर्दै पनि लैजानु जरुरी हुन्छ र अध्ययनशील बन्नुपर्छ । कमसेकम पालिका लगायत देशको बस्तुस्थिती बुझ्न सक्ने बन्नुपदर्छ भन्ने लाग्छ । भन्ने गरिन्छ– संचारकर्मीले के समाचार हो, के समाचार होईन भन्ने छुट्टाउन र बुझ्न भित्री र बाहिरी आँखाले हेर्नुपर्छ तव बल्ल सही र सत्यतथ्य समाचार बाहिर आउँछ ।

बुटवल नगरले गरेका कामहरूः
महिलाहरूको सिप बृद्धि गर्न र महिलालाई आत्मनिर्भर, स्वरोजगार बनाउन, सीपमूलक केही घरेलु तालिम र गहना बनाउने तालिमकोे ब्यवस्था । मकै पोलेर जीविका चलाउने जेष्ठ महिलालाई सम्मान, लामो समयसम्म एउटै ब्यवसाय गर्ने महिलालाई सम्मान गरेको । पत्रकार महिलालाई लेखन कलामा अगाडी बढ्न बजेट छुट्टाएको । न्यायिक समितिमा आएका मुद्दाहरू केही नगरपालिकाबाटै मिलाईएको । बजारको अनुगमन गर्ने गरेको । फोहर अनुगमन गर्ने गरेको । बच्चा र सुत्केरी महिलालाई सहयोग, छाडा चौपायाको ब्यवस्थापन, सडक र सडकपेटी मरम्मत आदी इत्यादी । पालिकाले कार्यक्रममा भनेजस्तै अघिसारेका सबै योजना सुनिरहँदा पालिकाले केही आशा जगाएकोे छ । योजनाहरू लागू होउन र सफल होउन शुभकामना ।