खोज

हाम्रा केही सामाजिक, सांस्कृतिक संस्कार र चाडपर्वका आफ्नै खाले मान्यता रहेका छन् । मानिस जन्मेपछि मृत्युपर्यन्त अनेक संस्कार गरिन्छ । जस्तो ६ दिनमा छैटी, ११ दिनमा न्वारन (नामाकरण), ६ महिनामा भात खुवाई (अन्न प्रासन), आठ वर्षमा छोरा भए ब्रतबन्ध छोरी भए कतै कतै गुन्युचोली दिने भन्ने चलन, त्यसपछी विवाह , त्यसपछि मृत्यु संस्कार, त्यसपछि पितृ संम्झने पितृ श्राद्ध । यिनै हुन नेपाली समाजमा गरिने संस्कार । त्यसपछिका हाम्रा परम्परागत चाडपर्व । आजकल यि संस्कारहरू र चाडपर्वहरू निकै खर्चालु र भड्किला हुँदै गईरहेका छन् । सबैभन्दा बढी बिहे । धन हुनेको देखासिकी मध्यमवर्ग र निम्न वर्गका मानिसले गर्न खोज्दा कयौ परिवार ऋृणको भारी बोक्न बाध्य हुन्छन् भने अर्कोतर्फ सानातिना जागिरे कर्मचारीहरू पनि भ्रष्टाचारी बन्दै गएका छन् । उसले त्यती कमायो, बिहे ब्रतबन्धमा यति खर्च गर्यो, मैलेपनि सुहाउँदो गर्नैपर्यो भन्ने सोचाई राख्छन् र खर्च गर्छन् । त्यसको परिपूर्ति गर्न अबैध तरिकाले पैसा कमाउन थाल्छन् । भ्रष्टाचार गरेर आएको पैसाले जीबनस्तर माथि उकासिदै जाने नै भयो र उकासी रहेका छन् । नत्र सामान्य जागिर गर्नेले महिना चलाउन गाह्रो हुन्छ । संस्कार निभाउने सिलसिलामा तामझाम गर्न नसक्नेलाई समाजले पनि हेयदृष्टीले हेर्छन् र भन्छन्– यो नामर्द हो, पैसा कमाउन सकेन । यत्रो बर्ष जागिर गरेर एउटा घर बनाउन सकेको छैन, छोरा छोरीको विहे कसरी गर्छ र भन्छन् । खिसिट्युरी गर्दछन् । यसरी हाम्रो समाजले नै मानिसलाई भ्रष्टाचारी बनाइरहेको छ । यो रोक्न त मानिस स्वयंले आफुलाई नियन्त्रण गर्नुपर्छ र सरकारले कडाईका साथ कानुन पालना गराउनुपर्छ । नत्र भ्रष्टाचार रोक्नेकुरा उही नेपाली उखान “काग कराउँदै जान्छ पीना सुक्दै जान्छ “भनेजस्तै हुन्छ । अब हेरौ न, बच्चा पेटमा आएदेखिबाट खर्च गर्ने बाटा सोझिन्छन् । त्यो पनि आयातित संस्कार । पहिला पहिला हाम्रो देशमा यस्तो चलन थिएन । बच्चा पेटमा हुँदा बेबी सावर रे ।

बच्चा जन्मेपछि नामाकरण न्वारान हुने नै भयो । यसमा पनि होटलमा सानोतिनो भोज, त्यसपछि छेवर, पास्नी, अनि गुनियो चोलो वा ब्रतबन्ध यो संस्कारमा पनि भोज भतेर र होटलमा पार्टी चल्न थालेको छ नै । त्यसपछि बिहेको कार्यक्रम आउँछ । बिहेमा पनि तीन चार दिन बिहे चल्छ । मगनी वा जनै सुपारीमा सानो तिनो बिहे हुन्छ । अर्को नेपालमा नगरिने आयातित् संस्कार हल्दी, मेहन्दी । यसमा पनि पार्टी नै हुन्छ । हल्दीमा पहेला कपडा, मेहन्दीमा हरिया परिया त्यही अनुसार चुरा पोते गरगहना । बिहे त हुँदै भयो सकेसम्म, सुन, हीराका गरगहना र महंगा साडी लेहंगा आदि इत्यादि दुलहीलाई लैजानै पर्ने, घर परिवारका सदस्यलाई उपहार, सम्धी सम्धेनी भेट त्यो पनि स्तर अनुसार हुने गर्छन् ।

सकेसम्मको गर्न मिल्ने र गर्नसक्ने सबै तामझाम हुने गर्छ । बिहेपछि बिहेको पार्टी । आजकल जन्तीबाख्रो खाने चलन लगभग हराइसक्यो । बिहे गरी दुलही लिएर घर आउँदा बाटोमा खसी काटेर ताउलामा भात पकाएर, सालको टपरीमा तातो पिरो मासुको झोलसंग भात सरप सरप खान्थे । भोलीपल्ट घरमा पनि जन्ती गएकालाई त्यस्तै भोज हुन्थ्यो । अब त्यो चलन रहेन र भोजगर्ने चलन पार्टी प्यालेस पुग्यो । बाफ रे सामान्य आय भएको मानिसले कसरी थाम्न सक्छ र यत्रो खर्च ? आखिर जुटाउने केटा र केटी नै हो । यत्रो खर्च थाम्न र घर गृहस्थी पनि नबिग्रन उ यात उद्योगी, ठूला ब्यापारी, दुई नम्बरी धन्दा गर्ने, भ्रष्टाचारी, जग्गा दलाल वा जापान कोरिया वा अन्यठाउँमा जागिर गरेर ल्याएको पैसाले मात्र त्यति खर्च थाम्न सक्ला । नत्र सक्ने कुरा आउँदैन । त्यति तामझामसंग बिहे गर्नेहरूको पनि दाम्पत्य जीवन सफल भए त ठिकै भयो तर आजकलको जेनरेसनमा दुईजनामा सानोतिनो मतभेद हुनेबित्तिकै छोडपत्र दिने चलन पनि बढेर गएको छ । जो हामीले देखेकै छौ । तराई बासीमा दहेज प्रथाले गाँजेको छ । भनेजति दाईजो नपाए दुलही जलाएर मार्ने, पिटेर मार्ने सम्मका घटना हुन्छन् ।

अर्को कुरा हरेक वर्ष आउने जन्मदिनको । हाम्रो परम्परागत चलन अष्टचिरञ्जीवी, अष्टमातृकाको पूजा गर्ने र उसको नाममा तेल बत्ति पालामा बाली दिने चलन हो । तर आजकल विदेशतिरबाट आएको छ केकमाथि मोमबत्ति बाल्ने अनि हैप्पी बर्थडे टु यु भनेर बलेका मोमबत्ति फुकेर निभाउने गरिन्छ । हाम्रो संस्कार अँध्यारोबाट उज्यालोतिर जाने हो भन्ने छ । बत्ति निभाउने एकवर्ष उमेर घट्यो भन्ने गर्छन् । यसबारे धेरै थाहा छैन । त्यसपछि क्रिसमस, भेलेनटाईन डे, अग्रेजी नयाँ वर्ष, के के हो के के सबै विदेशको सिको । नेपाली नयाँ वर्ष र चाडको वास्ता त्यति छैन सबै बिदेशको नक्कल ।
फेरी बिहेकै कुरा गरौ । मागी बिवाह र प्रेम बिबाह पनि फरक छ । मागी बिवाह केटाकेटीको बिवाह मात्र होईन, दुबै परिवारको पनि बिहे हुन्छ । छोडपत्र दिने अवस्था आएमा दुवैतर्फका अभिभावकले सम्झाउने बुझाउने गरेर सकभर मिलाउने प्रयास गर्छन् । लोकले के भन्ला, हाम्रो इज्जत के होला, अरू दाइलाई दिदी बैनीको बिहेलाई असर पर्ला भन्ने डर पनि रहन्छ । तर, भागी बिवाहमा त्यो सम्भावना कम रहन्छ । लभ गरेर बिहे गर्न बेर कि छाड्न बेर जस्तो हुन्छ । त्यसैले बिहे खर्चदेखि अन्य तामझाम कम गरेर पैसा बचत गरि राखिदिएमा केटा वा केटी दुबैलाई जीवन यापनमा सहज हुन्छ । चेतना पलाओस् सबैमा ।