खोज

अर्घाखाँची, २५ पुस ।

वारी पारीबाट हेर्दा फुल फुलेर पहेंलपुर भएजस्तै देखिने मनोरम वातावरणको दृश्य । यो दृश्य फुल फुलेको होईन, पुसमा सुन्तला पाकेर पहेंलपुर भएको गाउँको हो । जाडोको समय भए पनि खाउँखाउँ हुने मिठो रस सहितको सुन्तला गाउँका बगैँचाभरि छन् ।

अर्घाखाँचीको पाणिनी गाउँपालिका पणेनाको सिम्लेको दृश्य हो यो । यहाँ गएपछि कृषकहरुले चियाको सट्टा पाहुनाहरुलाई सुन्तलाले स्वागत गर्छन् ।

भारतमा सिपाहीको जागिर गर्दैगर्दा ‘खान नपाएर आएका नेपाली’ भन्ने सुनेका कारण भारतीय पल्टनको जागिर चटक्कै छाडेर स्वदेश फर्किएका पणेना सिम्लेका ८१ वर्षका हुमनाथ पौडेल अहिले अर्घाखाँचीकै सफल नमुना सुन्तला किसान बन्न सफल भएका छन् ।

यस गाउँमा सुरुमा सुन्तलाको बिरुवा ल्याउने स्वर्गीय निलाराज पौडेल र हुमनाथ पौडेल हुन् । उनीहरुले सुरुमा गुल्मी जिल्लाको नयाँगाउँ भन्ने ठाउँबाट सुन्तलाका बिरुवा ल्याएका थिए ।

२०२७ सालमा भारतमा जागिर गर्दैगर्दा भारतीयले नेपालीप्रति गरेको घृणाको वचन सहन नसकी जागिर चटक्कै छाडेर घरमै फर्किएका पौडेल नेपाली माटोमा केही गरेर देखाउन सक्छु भन्ने दृढ संकल्पका साथ सुन्तला खेती गर्न सुरु गरेका हुन् । पौडेल परिवारको सुन्तला खेतीको बगैँचा हेर्नलायक छ ।

पौडेलले आफूले मात्रै सुन्तला लगाएनन्, सारा गाउँलेलाई नै सुन्तला खेती गर्न प्रेरित गरे । अभियानका साथ आफै डोकोमा बोकेर घरघरमा सुन्तलाका बिरुवा र्पुयाए । पैसा हुनेलाई बिरुवा बेच्ने, नहुनेसँग श्रम साटे भने कसैसँग अन्न, डोका नाम्ला र दाउरा लिएर पनि सुन्तलाका बिरुवा घरघरमा लगाउन अनुरोध गरेर गाउँभरी सुन्तला लगाउन स्थानीयलाई प्रेरित गरे । केहीलाई निःशुल्क बिरुवा दिएर पनि सुन्तला लगाउन प्रेरित गरे ।

एक व्यक्तिको पहलमा २०२७ सालमा सुरु भएको सुन्तला खेतीले अहिले पाणिनी गाउँपालिका १ पणेना र २ पोखराथोकमा समेत प्रमुख उत्पादनको स्रोत बनेको छ ।

रेवतीराज पौडेलपछि ४० वर्षीय छोरा चिरन्जीवी पौडेलले बुबालाई साथ दिए । १८ वर्षको उमेरदेखि नै सुन्तला खेतीमा लागेका पौडेल विदेश जाने उमेरमा गाउँमै व्यावसायिक सुन्तला कृषक बनेका छन् । यसवर्ष २८० क्वीन्टल सुन्तला उत्पादन गर्ने पौडेलले करिब २० लाखको सुन्तला विक्री गर्ने लक्ष्य राखेका छन् । ‘१२० क्वीन्टल सुन्तला यहाँ नै रहेको शितभण्डारमा कोल्ड स्टोर गरेर राखेका छौँ, पौडेलले भने ।

सुन्तला पाकेको थाहा पाएपछि व्यापारीहरु गाउँमै पुग्छन् । उत्पादन भएको सुन्तला विक्री गर्न यातायातको समस्या छैन, अर्गानिक सुन्तलाको माग बढ्दो छ । घरबाट पनी विक्री हुन्छ, जिल्लाको सदरमुकाम सन्धिखर्क, पाल्पाको तानसेन र रुपन्देहीको बुटवलमा पनि विक्रीका लागि पठाईन्छ ।

पणेना, पोखराथोकका व्यावसायिक कृषकहरुले घटीमा १ लाख ५० हजारदेखि बढीमा २० लाखसम्म आम्दानी एकै सिजनमा गर्छन् ।

पणेना सिम्लेमा वैदेशिक रोजगारीमा गएका युवा पनि रोजगारीबाट फर्किएर व्यावसायिक सुन्तला खेतीमा लागेका छन् । व्यावसायिक सुन्तला खेतीमा लागेका सिम्लेका हरिप्रसाद पौडेलको बगैंचामा झण्डै ३५० सुन्तलाका बोट छन्, ५ रोपनीमा सुन्तला खेती गरेका पौडेलले यसवर्ष १४ लाखको आम्दानी गर्न सफल भए ।

सुन्तला बिक्रीको लागि पनि सिम्लेका सुन्तला उत्पादक किसानलाई कुनै समस्या छैन । यहाँ उत्पादन भएको सुन्तलाप्रति किलो ५५ रुपैयाँ देखि ७८ रुपैयाँमा बुटवलको बजारमा बिक्री भइरहेको छ ।

रोजगारीको लागि भारत र अन्य देशमा गएका नेपाली पनि सिम्लेका हुमनाथको जस्तै विचार लिएर अगाडि बढ्न सके देशमा आर्थिक क्रान्ति गर्न सकिन्छ । रोजगारीको लागि विदेशको मुख ताक्नु नपर्ने र देशमा असल राजनेता नहुँदा नेपालको विकास हुन नसकेको उनीहरुको भनाई रहेको छ ।

स्थानीय सरकारले ध्यान दिएन

अर्घाखाँची जिल्लाकै सबैभन्दा सुन्तला उत्पादन हुने ठाउँ पाणिनी गाउँपालिका हो । तर यहाँका कृषकहरुलाई प्रेरित गर्न स्थानीय सरकारको चासो छैन । सामान्य कार्यक्रमबाहेक ठोस कार्यक्रम पनि छैन । यहाँको व्यावसायिक सुन्तला खेती पाणिनीका अन्य वडामा पनि विस्तार गर्न सकिन्छ । पाणिनी गाउँपालिकाका अध्यक्ष टेकराज न्यौपाने भन्छन् ‘कोल्डरस्टोर प्रदेश सरकार मार्फत बनेको छ, यसलाई व्यवस्थित रुपले सञ्चालन गर्नका लागि ठोस योजना बनाएर अगाडि बढ्छौँ ।’ सिम्लेको उदाहरण हेर्दै माटो परीक्षण मार्फत पाणिनीमा सबै वडामा सुन्तला खेती विस्तार गर्न सकिने न्यौपानेले बताए ।

कोल्डस्टोर बनेपछि कृषक खुशी

सुन्तला बढी उत्पादन भएपछि यहाँका कृषकहरुले कोल्ड स्टोर निर्माणका लागि सरकारसँग आग्रह गरेका थिए । लुम्बिनी प्रदेश सरकार र स्थानीय शिवशक्ति कृषक समूहको साझेदारीमा यो ठाउँमा ३ वर्षअगाडि नै कोल्ड स्टोर बनेको छ । गतवर्ष सुन्तला राखिएको कोल्डस्टोरमा प्राविधिक दक्षता नभएका कारण केही समस्या आएतापनि यसवर्षदेखि सहजता हुनेमा कृषकहरु विश्वस्त छन् । यसवर्ष पनि ३०० टन सुन्तला कोल्डस्टोरमा राख्ने तयारी छ । अहिले मौसमी रुपमा सस्तो मूल्यमा बेच्नुभन्दा कोल्डस्टोरमा राखेर बेमौसमी समयमा महंगो दरमा सुन्तला बिक्री हुने भएपछि यहाँका कृषकहरु खुशी भएका छन् ।

विगतका वर्षमा नष्ट भएर जाने सुन्तला अहिले कोल्डस्टोरमा राखेर अफ सिजनमा महंगो मूल्यमा बिक्री गर्न पाएपछि उनीहरुको चिन्ता कम भएको छ । अर्घाखाँचीको पाणिनीको पणेना, पोखराथोक, खिदिम, पटौटी, मालारानीको खन, खनदह, छत्रदेवको भगवती लगायतका ठाउँमा सुन्तला खेती हुन्छ । अर्घाखाँचीका सरकारी निकायहरुको तथ्यांक अनुसार यसवर्ष करिब ५ करोडको सुन्तला उत्पादन हुने अनुमान छ ।