खोज

नेपाली राजनीति बडो विचित्र किसिमको रहेकोे छ । राजनैतिक दलहरूको बोलाइ र काम गराइमा थुप्रै अन्तर्विरोधहरू देखिन्छन् । व्यक्तिगत स्वार्थका लागि जस्तोसुकै हर्कत गर्न पनि पछि नपर्ने नेपाली राजनीतिको महत्त्वपूर्ण विशेषता हो। एक राजनीतिक दलले अर्को राजनीतिक दललाई जनताका अगाडि धारेहात लगाउन पाउँदा निकै हौसिन्छन् । कामलाई भन्दा भाषणलाइ विशेष महत्त्व देख्छन् राजनैतिक दल र तिनीहरूका प्रिय कार्यकर्ताहरू पनि। राष्ट्रिय स्वतन्त्रता, स्वाधीनताजस्ता विषयहरू नेपाली विकृत राजनीतिका कारण हात्तीका देखाउने दाँतजस्तै भएको महशुस जनताहरूले गरिरहेका छन् । कार्यपालिका, व्यवस्थापिका र न्यायपालिकाको क्षेत्राधिकारलाई सुरक्षित राख्दै विधिको शासन सन्चालन गर्ने सवालमा चुक्नु भनेको देश क्रमशः चक्रव्यूहमा फस्नु हो ।

नेपालका राजनीतिक दलहरू, नेताहरू र विचारधाराहरूको अस्थिरता, अनिश्चितता र अस्पष्टता जनाउँछ। विशेषगरी नेपालको लोकतन्त्रिक संघीय गणतन्त्र बनेपछि बहुदलीय राजनीतिक प्रणालीमा देखिएको गठबन्धन, विघटन, विश्वासको मत, राजघराना, राजशासन र राजगिरीको चक्रमा फसेका राजनीतिक दलहरू र नेताहरूको अहिलेको कार्यशैलीले जनताहरूमा नैराश्यता बाहेक केहि ल्याउन सकेको छैन। राज्य सञ्चालन राजनैतिक सिद्धान्तको आधारमा हुनुपर्छ। आधुनिक युगमा प्रजातन्त्रलाई राजनैतिक व्यवस्थाको महत्वपूर्ण माध्यम मानिन्छ । नेपालमा प्रजातन्त्रको उदय पश्चात् मुलुकले फड्को मार्ने विश्वास गरिएको थियो । प्रजातन्त्र स्थापना भएको आज ७ दशकभन्दा बढि भइसक्यो। यस बिचमाअनेकौं राजनैतिक व्यवस्थाको प्रयोग नेपालमा भइसकेका छन्। बहुदलीय व्यवस्था, निर्दलीय पञ्चायती व्यवस्था, जनमतसंग्रह, ०४६ सालको जनआन्दोलन, २०६२/०६३ सालको जनआन्दोलन, गणतन्त्रको स्थापना, मधेस आन्दोलन, संविधानसभाको निर्वाचन जस्ता राजनीतिक परिवर्तनहरू भइसक्दा पनि सामान्य नागरिकहरूले चाहेको र खोजेको पद्धति पाउन नसकिरहेको गुनासो व्याप्त छ। पछिल्लो समय राजतन्त्रको विरोधमा जनताहरू संगठित बन्दै गए जनताहरूको मुख्य चाहना भनेको देशमा विकास र समृद्धि नै थियो यद्यपि पछिल्ला राजनैतिक घटनाक्रमहरूले नेपालका राजनैतिक दल तथा तिनका नेताहरू कसैबाट पनि राष्ट्रिय परिस्थितिलाई बुझ्ने प्रयास नभएको सर्वत्र महसुस गरियो। परिणामस्वरूप जनतामा असन्तुष्टि फैलिएर विद्रोहको भावना जाग्यो। पुराना राजनैतिक दलहरूको विकल्पमा नयाँ शक्तिहरू देखापर्न थाले। फलस्वरूप पछिल्लो निर्वाचनमा स्वतन्त्र उमेदवार हरूले अत्यधिक मत ल्याएर विजयी हुने अवस्था आयो। देशमा शान्ति र सुशासनको अपेक्षा गरेका जनताहरूका लागि दिवास्वप्न जस्तै बन्यो । फलतः नेपाली नागरिकहरू स्वतन्त्र उमेदवार तथा नयाँ पुस्ताका नयाँ अनुहारहरूलाई नेतृत्व दिनमा अघि बढेको देखिन्छ। त्यतिमात्रै होइन वर्तमान व्यवस्थाप्रति नै निराशा प्रकट गर्दै विभिन्न समूहहरू समेत क्रियाशील हुन थालेका छन् ।

जनताहरूमा देखिएको वर्तमान राजनीतिप्रतिको वितृष्णा र दलीय व्यवस्थाप्रतिको निराशाको अवस्थालाई समयमै सम्बोधन गर्न नसकेमा जनताहरू फरक ढंगले अघि बढ्न सक्ने अनुमान सहजै गर्न सकिन्छ । नेपाली राजनीतिमा यो अवस्था आउनुका विविध कारणहरूमध्ये कुनै एक राजनीतिक दलहरूभित्र पनि विभिन्न विचारधाराहरूको अस्तित्व हुनु हो। यसले दलहरूलाई एकजुट, सुसंगत र स्थायी बनाउन गार्हो बनाउँछ। अर्को कारण राजनीतिक दलहरूको आफ्नो विशेष रूपमा राजनीतिक विचारधारा र नीतिहरूको कमी हो। यसले दलहरूलाई विश्वसनीय, जवाफदेही र जनताको हितमा काम गर्ने बनाउन गार्हो बनाउँछ। तेस्रो कारण राजनीतिक दलहरूको आन्तरिक र बाह्यिक दबाब हो। यसले दलहरूलाई आफ्नो राजनीतिक लक्ष्य, उद्देश्य र अभियानहरूको बारेमा स्पष्ट र दृढ बनाउन गार्हो बनाउँछ। राजनीतिक अस्थिरता, अविश्वास, असन्तोष र अशान्तिले समग्र राज्यव्यवस्थामथी गम्भीर असर पारेको छ। यसले नेपालको विकास, समृद्धि, शान्ति र समानताको लागि गरिएका प्रयासहरूमा पक्कै पनि बाधा पुर्याउँछ। अर्को परिणाम राजनीतिक दलहरूको जनताबाट दुरी हो। यसले जनताको राजनीतिक सहभागिता, जागरूकता र जिम्मेवारीको लागि नकारात्मक प्रभाव पार्छ। तेस्रो परिणाम राजनीतिक दलहरूको आपसी सहयोग, समन्वय र समझदारीको कमी हो । यसले राष्ट्रिय मुद्दाहरूमा एकमत, एकता र एकजुटताको लागि गार्हो बनाउँछ ।

यस प्रकारको भद्रगोल नेपाली राजनीतिलाई सुधार गर्नका लागि राजनीतिक दलहरूले आफ्नो राजनीतिक विचारधारा, नीति र कार्यक्रमहरूको बारेमा स्पष्ट, सटीक र समग्र रूपमा जनतालाई थाहा पाउने गरि सुसूचित गराउनुपर्छ। राजनीतिक दलहरूले आफ्नो आन्तरिक विवाद, विघटन, विश्वासको मत र राजघरानालाई अन्त्य गरेर एकजुट, सुसंगत र स्थायी बनाउनुपर्छ। राजनीतिक दलहरूले आफ्नो राजनीतिक लक्ष्य, उद्देश्य र अभियानहरूको बारेमा आत्मविश्वास, आत्मसम्मान र आत्मनिर्भरताको भावना देखाउनुपर्छ। राजनीतिक दलहरूले आफ्नो बाह्यिक दबाब, अनुशासन, अनुगमन र अनुरक्षणलाई अन्त्य गरेर आफ्नो राजनीतिक स्वतन्त्रता, स्वाधीनता र सह–अस्तित्वको मागलाई अबलम्बन गर्ने वातावरण तयार गर्नुपर्छ ।

समस्याहरू :
राजनीतिक दलहरूमा विवाद, विभाजन, र अस्थिरता, राजनीतिक दलहरूमा संस्थागत रूपमा विधिसम्मत र शाखा प्रशाखासम्मको चुनाव नहुनु, राजनीतिक दलहरू नीति, मान्यता, र आदर्शबाट विमुख हुनु, राजनीतिक दलहरूको जनतासँग सोझो सम्बन्ध नहुनु । राजनीतिक दलहरूको नेतृत्वमा युवा, महिला र अल्पसंख्यकको प्रतिनिधित्व नहुनु, राजनीतिक दलहरूको नेतृत्वमा भ्रष्टाचार, अभियोग, र अनैतिकता देखिनु, राजनीतिक दलहरूको नेतृत्वमा सत्ता केन्द्रित र व्यक्तिगत हितको अगाडि राख्ने प्रवृत्ति देखिनु, राजनीतिक दलहरूले राष्ट्रिय हित र जनहितको पक्ष नलिनु, राजनीतिक दलहरू विदेशी शक्ति केन्द्रको दवाव र प्रभावको अधिनमा हुनु, राजनीतिक दलहरूको नेतृत्वमा सुरु भएका विकास निर्माणका कार्यहरूमा असफलता र असमर्थता देखिनु ।

सुधारका उपायहरूः
राजनीतिक दलहरूले आफुमा देखापरेका अन्तद्र्वन्द्व, विभाजन र अस्थिरतालाई अन्त्य गर्न सहमति, समन्वय र साझेदारीको आधारमा काम गर्नुपर्छ । राजनीतिक दलहरूको संस्थागत रूपमा विधिसम्मत र शाखा प्रशाखासम्मको चुनाव नियमित रूपमा गर्नुपर्छ । राजनीतिक दलहरू नीति, मान्यता र आदर्शबाट विमुख हुनुभन्दा त्यसलाई बलियो र स्पष्ट बनाउने दिशामा लाग्नुपर्छ । राजनीतिक दलहरूले जनतासँग सुमधुर सम्बन्ध बनाउन जनताको समस्या, आवश्यकता र आकांक्षाहरूलाई सुन्ने, सम्झने र समाधान गर्नेतर्फ लाग्नुपर्छ । राजनीतिक दलहरूले सत्ता केन्द्रित र व्यक्तिगत हितलाई मात्रै ध्यान दिने प्रवृत्तिलाई त्याग्न राष्ट्रिय हित र जनहितको पक्ष लिनुपर्छ । राजनीतिक दलहरू विदेशी दबाब र प्रभावको अधीनमा हुनुभन्दा राष्ट्रिय स्वाधीनता, सम्मान र स्वाभिमानको रक्षा गर्नमा प्रयत्नशील रहनुपर्छ । राजनीतिक दलहरूको नेतृत्वमा विकास निर्माणका कार्यहरूमा असफलता र असमर्थतालाई दूर गर्न योजना, कार्यक्रम र बजेटको उचित निर्माण, कार्यान्वयन, र मूल्याङ्कन गर्नु आवश्यक छ ।

अन्त्यमाः शिष्ट सभ्य र आदर्श राजनीतिका लागि राजनीतिक दल र नेताहरूले आफ्नो विचार, राय र विरोधलाई सभ्य, शान्ति, र सहमतिपूर्वक प्रस्तुत गर्नुपर्छ । शिष्ट राजनीतिले मात्रै राष्ट्रको हित, जनताको कल्याण, र समाजको समृद्धि ल्याउँछ । शिष्ट राजनीतिका लागि निष्ठा, सेवा भावना, जनमुखिता र सहयोग आवश्यक गुणहरू हुन् ।