खोज

चन्द्रौटा, २९ असार ।  बर्खाको बेला रिमझिम पानी परिरहेको बखत किसानलाई रोपाईको चटारो लाग्ने गर्दछ । अधिकांश किसानहरू आ–आफ्ना तरिकाले खेति स्याहार्न व्यस्त रहेका हुन्छन् । कोही कृषक आधुनिक प्रविधिले त कोही परम्परागत शैलीमा ।

पछिल्लो केही समय यता आधुनिक प्रविधिले छिटो, छरितो र सहजता प्रदान भएकोले प्रविधि प्रयोग गरेर आधुनिक तरिकाले खेतिपाती गर्नुलाई स्वाभाविक रुपमा लिन सकिन्छ । खेतिपातीको सिजन सुरु भएसँगै विशेषगरी गाउँघरमा एकाबिहानै झिसमिसमा काँधमा हलो, गोरु र हातमा कोदालोसँगै किसान खेतबारीमा देखिन्थे । तर अहिले त्यस्ता तस्बिर बिरलै देखिन्छन् ।

प्राविधिक युग भित्रिएकाले आधुनिक कृषि प्रणालीले परम्परागत हलो गोरु विस्थापित हँदै गएका छन् । प्रविधिको बढ्दो प्रयोगसँगै गाउँघरमा गोरु पाल्नै छाडिएको छ । घण्टौ लाग्ने काम प्रविधिको प्रयोगले मिनेटमै हुँदा किसानको आकर्षण प्रविधिमा बढ्दो छ ।

कपिलवस्तुको बुद्धभूमी नगरपालिका वडा नम्बर–१, भेलाईका राम बहादुर थारु लामो समयदेखि कृषि पेशामा आबद्ध छन् । भेलाईमा उनको १२ बिग्हा जमिन छ । उनी खेतीपातीका लागि खेत जोत्न गोरुको प्रयोग गर्न छाडेको वर्षौ भइसक्यो । खेत जोत्नका लागि उनी ट्याक्टरको प्रयोग गर्ने गरेको बताउँछन् । विगतमा महिनाँै लगाएर खेत जोत्ने र रोपाई गर्ने उनी अहिले १ सातामै सक्ने गरेका छन् ।

उनले भने —‘पहिले गोरुले खेत जोत्थें, अहिले ट्याक्टर छ, खेतीपाती गर्नका लागि अहिले प्रविधिको प्रयोग बढेको छ ।’, थारुले थपे–‘पहिले–पहिले परम्परागत तरिकाले खेती गर्थौँ, त्यसले जनशक्ति र लागत बढी लागेपनि उत्पादन कम हुन्थ्यो, अहिले कृषि यन्त्र उपकरणको प्रयोगले खेती गर्दछौँ, यसले कम लागतमा बढी उत्पादन हुने गरेको छ ।’ गोरु पालन तथा गाउँका खेतबारी जोत्ने व्यक्तिको अभाव हुने गरेको छ । समयानुकूल विभिन्न प्रविधिको विकास भएसँगै परम्परागत पेशा थालेको छ ।

प्रविधिको बढ्दो प्रयोगले गाउँघरमा गोरूपालन गर्ने चलन छैन । परम्परागत तवरले गोरुका माध्यमबाट रोपिने धान अहिले कृषि यान्त्रिकीकरणको सहायताबाट रोपिन थालिएपछि गोरुपालन गर्न किसानले छाडेका स्थानिय किसानहरू बताउँछन् । कृषि कर्ममा प्रयोग हुने नयाँ–नयाँ यन्त्र, उपकरणका कारण परम्परागत शैलीलाई प्रविधिले विस्थापित गरेको छ । कृषि र अन्य क्षेत्रमा विभिन्न यान्त्रिकीकरणको प्रयोग हुन थालेपछि ज्यालादारीमा काम गरेर जीवन निर्वाह गर्ने सयौँ श्रमिक, मजदुरहरूको आम्दानीको स्रोत नै गुम्दा मजदुर विस्थापित हुन पुगेका छन् ।

विगतका वर्षमा जस्तो असार लागेपछि खेत जोत्ने चटारो अहिले किसानमा छैन । हलो गोरुको ठाउँमा विभिन्न मेसिनरी प्रविधिको प्रयोगमा आएपछि असार लागेपनि विगतका वर्षमा जस्तो पछिल्ला वर्षमा चटारो हुन छाडेको शिवराज नगरपालिका वडा नम्बर–११ का आनन्द यादव बताउँछन् । युवा जनशक्ति अध्ययन, रोजगार, विभिन्न पेशा, व्यवसाय तथा विविध कामको सिलसिलामा गाउँदेखि शहरलगायत शैक्षिक तथा वैदेशिक रोजगारीको सिलसिलामा विदेशिने क्रम बढी रहँदा मानवीय श्रम साधन अभाव भइरहेको अवस्थामा प्रविधिले टेवा पुगेको उनले बताए ।

एक हल गोरुले दिनभर गर्ने काम पावर टिलर, मिनिटिलर, ट्रयाक्टरबाट छोटो समयमा सम्पन्न हुने हँुदा यस प्रति कृषकहरूको आकर्षण बढेको छ । आकाशे पानी परेको भरमा धान रोप्नुपर्ने भएकाले एक दशक यता गोरुले खेत जोत्न छाडिएका स्थानीय रामशरण दर्लामी बताउँछन् । गोरुले रोपाइँ गर्दा एक हप्ता दश दिन अघिदेखि हल, खेतालाको बन्दोबस्त गर्न पर्दथ्यो, अहिल भने सजिलो भएकोसमेत उनको भनाई छ । ‘कम समयमै सहजै खेतीपाती गर्न सकिन्छ, अहिले गाउँमा अधिकांश कृषि यन्त्रको प्रयोग गरेर खेतीपाती गर्छन् ।’—दर्लामीले भने, ‘यसले समयको बचत गरेको छ, उत्पादन पनि बढेको छ ।’