खोज

बुटवल, १७ असार ।

तिलोत्तमा नगरपालिका १ नवदुर्गा टोलकी कमला पाण्डेले लामो समयसम्म स्वास्थ्य स्वयम्सेविका भएर काम गरिन् । गाँउ टोलमा भएका सामान्य बिरामीहरुलाई प्राथमिक उपचारमा सहभागी हुने र थप उपचारका लागि स्वास्थ्य चौकीमा पठाउने दैनिकी थियो उनको । उनले यसरी काम गर्न थालेको २८ वर्ष पुगेको छ । यो अवधिमा उनले धेरैलाई बिरामी, सुत्केरीको स्याहारसुसार गरेकी छिन् । उनीसँग साना शिशु र बच्चालाई स्वास्थ्य सल्लाह दिएको र औषधी खुवाएको अनुभव छ । उनी भन्छिन्, “पहिले आफ्नै छोरा छोरीलाई कसरी औषधी खुवाउने भन्ने थाहा थिएन । तर पछि उनीसँग स्वास्थ्य स्वयम्सेविका भएपछि धेरै बच्चालाई औषधी भिटामिन खुवाउने र सल्लाह दिएको रमाईला पलहरु ताजै छन् ।

यसरी काम गरिरहेकी पाण्डे अहिले ६० वर्ष उमेर पुगेको कारणले स्वयम्सेविकाबाट विदा लिएर घरमै बस्न थालेकी छन् । घरमा रहँदा पाण्डेलाई दैनिक आफुले गरिरहेको काममा छुट्टिंदा खल्लो महसुस भएको छ ।

कक्षा ५ सम्मको अध्ययन गरेकी पाण्डेले आफुले जीवनमा कहिले पनि यसरी स्वास्थ्य स्वयम्सेविका भएर समाज सेवा गरुँला भन्ने नसोचको बताईन् । आप्mनो कल्पना भन्दा पनि बाहिरको काम गर्न आफुलाई त्यसबेलामा स्वास्थ्य संस्थामा काम गर्ने स्वर्गीय टिकाराम न्यौपानेले प्रोत्साहन गरेर यहाँ ल्याएको बताईन् । उनी भन्छिन्, “न्यौपाने सरले मलाई हजुर पढेको हुनुहुन्छ काम गर्न सक्नु हुन्छ भनेर ल्याउनुभयो । मैले पनि काम गरेर रिपोर्ट बनाएर बुझाउन सक्ने भएँ । यसैमा खुशी लाग्छ । यहाँबाट धेरै स्वास्थ्य सम्बन्धी ज्ञान पाएँ । सरसफाई, पारिवारिक स्वास्थ्यका साथै यतिका समय सम्म समाजसेवा गर्ने अवसर मिल्यो । अहिले सरकारले उमेर पुग्यो काम नगर भन्यो त्यसैमा चित्त बुझ्यो । हुन पनि अब नाती नातिनासँग रमाएर बस्ने दिन हो । ठिकै छ ।”

तिलोत्तमा नगरपालिका १७ गंगोलियाकी तुलसा बस्यालले उमेर पुगेर विदा हुनु पर्दा अत्यन्त नरमाईलो लागेको बताईन् । उनले यति लामो समयसम्म सिकेको काम गर्न सक्दा सम्म सरकारले दिएको भए हुन्थ्यो भन्ने लागेको छ । विगतलाई सम्झदै बस्याल भन्छिन् “गाँउमा औषधी खुवाउन हिंड्दा घेरा हालेर पिट्न आउने समय थियो । उनीहरुलाई सम्झाउन र बुझाउँदा कस्तो समस्याको समय थियो । गर्भवतीलाई आईरन र क्यालसियम खाउ भन्दा चौधरी समुदायका महिलाहरु घरबाट बहिर नै आउन मान्दैन थिए । त्यस्तो समयलाई पार गर्दै अहिले त औषधी माग्न घरै आउने समयमा भईसकेको छ । सरकारले नगर भन्दा नमज्जा लाग्यो तर पनि आफुसँग भएको ज्ञान त बाँडिरहन्छु मैले । हुन त स्वास्थ्य स्वयम्सेविका भएपछि धेरै ज्ञान पाएको छु यो ज्ञान मैले भोलिका दिनमा पनि परिवारमा र समाजमा बाँडिरहनेछु ।”

“स्वास्थ्य स्वय्सेविका भएपछि म मा पनि धेरै परिवर्तन भयो मेरो स्वास्थ्य, परिवारको स्वास्थ्यसँगै गाँउघरमा आई पर्ने स्वास्थ्य समस्याका बारेमा जानकारी गराउन सक्ने भएँ । त्यो मेरो जीवनको महत्वपूर्ण पाटो हो । अझै पनि यो काम जारी रहन्छ । सेवा भावले प्रवेश गरेको क्षेत्र हो त्यसैले पवित्र भएर सक्दासम्म काम गर्छु । सरकारले गरेको औपचारिक विदा मात्रै हो भन्ने लाग्छ यो अवधीमा मैले सिकेका स्वास्थ्य सम्बन्धी ज्ञान बाँड्नलाई कसैले पनि सम्बोधन नगरे पनि केही हुँदैन । जानेको कुरा सिकाईरहन्छु”– बस्यालले भनिन् ।

२०११ सालमा स्याङ्गजाको पिडिखोलामा जन्मिएकी मायादेवी चापागाईले २७ वर्षदेखि स्वास्थ्य स्वयम्सेविकाको रुपमा काम गर्दे आईरहेकी थिइन् । पछिल्लो समयमा सरकारले ६० वर्ष पुगेका स्वास्थ्य स्वयम्सेविकाहरुलाई गरेको विदाईमा पर्दा मन अमिलो भएको बताईन् । चापागाई भन्छिन्, “हिजोको असजिलो समयमा काम गरियो अहिले सजिलो समयमा विदा लिनु पर्दा नरमाईलो लागेको छ । साना छोरा छोरीलाई छाडेर सरकारले दिएको जिम्मेवारीलाई पुरा गरे तर आज सबैतिरबाट सहज वातावरण भएको समयमा काम नगर भन्दा नरमाईलो लागेको बताईन् । उनी भन्छिन्, “तर पनि यो अवधीमा धेरै कुराको सिकाई भयो । यहाँबाट जीवनमा स्वास्थ्यका विषयमा धेरै जानकारी पाएँ । यो अवस्था बनाउन सरकारले विभिन्न समयमा तालिम लिने अवसरहरु पाएँ । यो अवसरले मलाई समाजमा सेवा गने प्रेरणा मिलेको थियो । अबका दिनमा पनि गाउँ ठाउँमा हुने स्वास्थ्य समस्या समाधानका लागि काम गर्छु । हामीले जसरी काम गरेका थियौ अब आउने नयाँ स्वास्थ्थ स्वयम्सेविकाहरुले अझै आधुनिक तरिकाले सेवा प्रदान गर्नुहुन्छ भन्ने विश्वास छ ।

नगरको स्वास्थ्य सुधारमा स्वास्थ्य स्वयम्सेविका भुमिका महत्वपूर्ण रहेको नगरका उपप्रमुख जागेश्वरदेवी चौधरीले बताईन् । नगरले जहिले पनि स्वास्थ्य स्वयम्सेविकाहरुलाई सम्मान गरिरहेको भन्दै यसपाली उमेर पुगेर विदाई भएका स्वास्थ्य स्वयम्सेविकाहरुलाई प्रोत्साहन स्वरुप नगद ३० हजार रुपियाँ प्रदान गरेको बताईन् । यसलाई सबै स्वास्थ्य स्वयम्सेविकाहरुलाई सम्मान स्वरुप पाएको विश्वास आफुले लिएको उनको भनाई छ । त्यसैगरी संघीय सरकारले प्रोत्साहन स्वरुप दिएको नगद २० हजार रुपियाँ पनि विदाई भएका स्वास्थ्य स्वयम्सेविकालाई हस्तान्तरण गरिएको चौधरीले बताईन् ।

यस वर्ष तिलोत्तमा नगर पालिका २६ जना स्वास्थ्य स्वयम्सेविकाहरुलाई सम्मान सहित विदाई गरेको नगरका स्वास्थ्य शाखा प्रमुख धु्रवराज घिमिरेले बताए । उनले धेरै स्वास्थ्य स्वयम्सेविकाहरुले काम गर्न सक्छौ भन्नु भएको थियो तर पनि सरकारले ल्याएको नीति अनुसार विदाई गरिएको घिमिरेले बताए । तिलोत्तमा नगरपालिकामा १ सय ७५ जना स्वास्थ्य स्वयम्सेविका कार्यरत रहेका छन् ।