खोज

काठमाडौँ उपत्यकाले फेरीपनि उही पुरानै नियति भोग्न बाध्य बनेको छ । काठमाण्डौं उपत्यकाको बायु प्रदुषण पछिल्लो चार दिनयता निरन्तर बढ्दै गएको अनुसन्धानले देखिएको छ । यो क्रम बढेर बुधवार काठमाडौँ विश्वकै प्रदूषित सहरको दोस्रो स्थानमा पुगेको युरोपेली प्रदुषण मापन संस्था वल्र्ड एयर क्वालिटी इन्डेक्स (आईक्यूएयर) ले देखाएको छ । राजधानीका सडकमा हिँड्नेहरु आंँखा पिरो भएको, सास फेर्न गाह्रो हुने गरेको जस्ता समस्याबाट ग्रसित हुन थालेको बताएका छन । एकातिर वायु प्रदुषण र अर्कोतर्फ चिसोले राजधानीका जनताले असैह्य प्रदुषणको पीडा सहनुपरेको छ । काठमाण्डौं उपत्यका स्वास्थ्य जोखिमका हिसावले अत्यन्तै चुनौतिपूर्ण अवस्थामा रहेको छ । खासगरी सडक विस्तार, मेलम्ची खानेपानीको पाइप विच्छ्याउने काम र ढल मर्मत सम्भारका क्रममा खनिएका सडकका कारण पछिल्लो समयमा काठमाण्डौं उपत्यकामा बायु प्रदूषण बढिरहेको छ । त्यसमाथि वर्षौं पुराना सवारीसाधनका कारण समेत प्रदूषण बढिरहेको छ । सरकारले पुराना सवारीलाई प्रतिबन्ध लगाउन सकेको छैन । वायुमण्डमा रहने धूलोको कणका कारण निमोनिया, खोकी, मुटु र दमको रोगको संक्रमणसंगै फोक्सोको क्यान्सर बढ्ने गरेको स्वास्थ्यविज्ञहरुले पटकपटक चेतावनी दिदै आएका छन । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्ल्यूएचओ) का अनुसार नेपालमा वार्षिक १० हजार व्यक्तिको अकाल निधन वायु प्रदूषणका कारण हुँदै आएको छ । स्वच्छ वातावरणमा बाँच्न पाउनु मानिसको मौलिक हक हो तर डब्ल्यूएचको पछिल्लो प्रतिवेदन अनुसार काठमाडौं उपत्यकाको प्रदूषण ५ गुणा बढिरहेको छ । नेपाल जस्ता अल्प विकसित मुलुकहरुमा वायु प्रदूषण ‘मन्दविष’ का रूपमा फैलँदै गएको विज्ञहरुको ठहर छ । विज्ञहरुकै भनाइमा शहरी क्षेत्रमा बसोबास गर्ने विश्वका करिब ८० प्रतिशत मानिस विश्व स्वास्थ्य संगठनले तोकेको वायुको गुणस्तरभन्दा बढी प्रदूषणको शिकार भइरहेका छन् ।

यसअघि आइक्यूएयरले आफ्नो वेवसाईटमा प्रकाशित ‘विश्वको वायुको गुणस्तर सम्बन्धी प्रतिवेदन २०२१’ अनुसार काठमाडौँ सन् २०२१ मा विश्वको छैठौँ प्रदुषित राजधानी बनेको थियो । पहिलोमा बंगलादेश अहिलेपनि छ । तर, अहिले नेपाल विश्वकै दोश्रो प्रदुषित शहरको सूचीमा परेको छ । यसले चिन्ता थपिएको छ । बायु प्रदुषणको काठमाण्डौंको जोखिम सर्दै देशका अरु शहरसम्म नआओस् भन्नेतर्फ सजगता आवश्यक छ । त्यसो त बाताबरणबीदहरुले वायु प्रदुषण राजधानी काठमाण्डौंमा मात्रै नभै देशका अरु शहरपनि उत्तिकै जोखिममा रहेको औंल्याएका छन । अहिले काठमाण्डौं जस्तै वायु प्रदुषणको चुनौति बुटवलले पनि भोगिरहेको छ । बुटवलमा समेत सडक निर्माणका कारण वायु प्रदुषण बढिरहेको छ । केही अघि गरिएको बायु मापनमा बुटवलले पनि काठमाण्डौं जतिकै जोखिम भोगिरहेको देखिएको थियो । राजधानीमा भित्रिएका असीमित सवारीसाधनले फालेको धुँवाले बायुमण्डलमा प्रवेश गरेर त्यसले मानिसको जीवनमा गम्भीर संकट उत्पन्न गराउँदा पनि राज्य भने उदासीन बन्दै गएको भन्दै विज्ञहरुले गम्भीर चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । बुटवलमा समेत प्रदुषणको तह बढ्न नदिनेतर्फ अहिलेदेखि नै सतर्ककता अपनाउनु जरुरी छ । काठमाण्डौंको नियति बुटवलमा आउन नदिने हो भने अहिलेदेखि नै सजगता र सतर्कताको आवश्यकता छ । यस बिषयमा सम्वन्धित निकायको ध्यान जाओस् । सवारीसाधनको धुँवाबाट निस्कने कार्वनडाइअक्साइडले मानव स्वास्थ्यमा गम्भीर असर गर्ने गरेको चिकित्सकहरुको भनाई छ । काठमाण्डौंमा वर्षौं पुराना सवारी साधन अहिलेपनि सञ्चालनमा रहेका छन । वायु प्रदूषण बढ्नुको मुख्य कारण यो पनि रहेको वातावरणवीदहरुले औंल्याएका छन । तसर्थ अव सरकारले वातावरण प्रदुषण नियन्त्रण सम्वन्धित नयाँ रणनीति अवलम्वन गर्न ढिलाई गरिनुहुँदैन ।