खोज

सन् १९५० नोभेम्बर ११ तारीख रातीदेखि नेपालमा राणाशासनका विरुद्ध एकैचोटी देशव्यापी क्रान्ति सुरु गर्ने नेपाली कांग्रेसको निर्णयअनुसार विराटनगर, वीरगन्ज र भैरहवासमेत देशका प्रमुख तीन ठाउँमा क्रान्ति प्रारम्भ भएको थियो । नोभेम्बर ११ का दिन के आइ. सिंहको नेतृत्वमा जनमुक्ति सेनाका १२ जना योद्धाहरू भैरहवा आक्रमणका निम्ति खटिई नौतनवाको कप्तान टोलमा एकत्रित भएका थिए । सो रात त्यहाँ जम्मा भएका क्रान्तिकारी योद्धाहरूमध्ये डा. के.आई. सिंह, लप्टन खड्गबहादुर गुरुङ् , जमदार डिकबहादुर आले मगर, लक्ष्मीनारायण अधिकारी, परशुराम बस्नेत र काशीप्रसाद श्रीवास्तव मुख्य थिए ।

नोभेम्बर ११ तारीखका दिन एउटा १२ बोर टोटावाल बन्दूक, खुकुरी र केही पटकाहरू साथमा लिई यिनीहरू नौतनवाबाट भैरहवा कब्जा गर्न प्रस्थान गरे । यिनीहरूले प्रथमतः नौतनवाबाट करीब दुई किमि पश्चिममा पर्ने कदमहवा भन्ने ठाउंमा पुगी राती २ बजे त्यहाँको भन्सार अड्डा कब्जा गरे । त्यसपछि के.आई. सिंहको क्रान्तिकारी दल पिपरहवा हुँदै भैरहवा भन्दा दक्षिणमा पर्ने म्युड़ीहवास्थित आँपको बगैंचामा पुगी त्यहाँ थकालीको मिल एवम् लप्टन खड्गबहादुर गुरुङ् र गुरुज्यूको मोटर ग्यारेजमा आफ्नो अड्डा बनाई बस्यो ।

डा. के.आइ. सिंहको दल भैरहवा नपुग्दै १९५० नोभेम्बर ११ का दिन राती करिव २ बजेतिर गोपालशमशेरको नेतृत्वमा जनमुक्ति सेनाका १५–२० जवान व्यक्तिहरू सामेल भएको एउटा टोली भैरहवा आई बडाहाकिम निवासमा आक्रमण गरेको थियो । गोपालशमशेरको आक्रमणको उद्देश्य भैरहवा गोश्वारामा बडाहाकिम निरजङ्गसँगको मिलेमतोमा सरकारी ढुकुटीमा रहेको रकम ३५ लाख भारतीय रुपियाँ हडप्न थियो । तर भैरहवा गोश्वारा र त्यस क्षेत्रमा सुरक्षा गरी बसेका राष्ट्रिय सेनाका कप्तान कुम्बसिंह गुरुङले बडाहाकिम निरजङ्ग राणाको यस किसिमको सरकारी रकम कुम्ल्याउने कुत्सित षड्यन्त्रको तीव्र विरोध गर्दै त्यहां सञ्चित रहेको सम्पूर्ण रकम कलम आफ्ना नियन्त्रणमा लिई इमान्दारीपूर्वक आक्रमणको सामना गरे । आफ्नो योजना असफल भएपछि गोपालशमशेरको दल त्यहाँबाट के. आई. सिंह मएका ठाउँमा आइपुगेको थियो । तर सिंहले गोपालशमशेरका नेतृत्वमा संगठित भई पुनः भैरहवामा आक्रमण गर्ने कुरामा सहमति जनाएन् । शमसेर र गोपाल शमसेर भैरहवा छोडेर पश्चिमतर्फ लागे ।

उता के आइ. सिंहले आफ्नो दललाई अझ सुसंगठित बनाई २००७ साल कात्तिक २८ गते राती १२ बजेतिर भैरहवा गोश्वारामा पुनः आक्रमण गरे । निकै बेरसम्म दुवै तर्फबाट गोली हानाहान भयो । के आइ. सिंहको क्रान्तिकारी दलले राष्ट्रिय सेनाको गढ़ कब्जा गर्ने निकै प्रयास गयो । तर पनि स्वचालित आधुनिक हातहतियार, ब्रेनगन, स्टेनगन र मार्क थी ३०३ राइफलधारी तालिम प्राप्त राष्ट्रिय सेनाका जवानहरूका अगाडि टिक्न नसकी बिहानपख क्रान्तिकारी दल गोश्वारा इलाकाबाट पछि हट्यो । त्यहाँबाट म्युडिहवाको बगैंचा, पिपरहवा हुँदै क्रान्तिकारी दल भारत नेपालको सिमानामा पर्ने करबला भन्ने ठाउंमा पुगी आफ्नो गढ बनाई बस्यो । यहीबाट केआई सिंहको दलले तीन पटकसम्म आफ्नो सम्पूर्ण शक्ति लगाई भैरहवा गोश्वारामा आक्रमण ग¥यो । तर राष्ट्रिय सेनाका कप्तान कुम्बसिंह गुरुङ्ले के आई सिंहको दललाई करबलामा सीमित भई बस्न बाध्य तुल्याए ।

यसैबीच सन् १९५० जनवरी १६ मा नेपाली काँग्रेसका सर्वोच्च कमान्डर मातृकाप्रसाद कोइरालाले भारतको दिल्लीबाट नेपालमा सञ्चालन भइरहेको सशस्त्र कान्ति स्थगित भएको घोषणा गरे । तर के आई सिंह र उनको दलले उक्त घोषणालाई क्रान्तिमाथिको धोका भन्दै राणाविरोधी अभियानलाई जारी राख्यो ।

८ फागुन (२००७) मा उनले अन्तिमपटक तेस्रोपटक गरे । बिहान पाँच बजेदेखि दिउँसो १२ बजेसम्म भएको लडाइँमा बाहेक माल, कचहरी, अमिनी, झ्यालखाना सबै कब्जा भए । तर प्रत्याक्रमणमा सिंह पनि म्युडिहवामा टिक्न सकेनन् । आक्रमणमा सिंहको फौजका प्रधानसेनापति खड्कबहादुर गुरुङ पनि सख्त घाइते भए । त्यो आक्रमणपछि सिंहको फौज नजिकै करवला भन्ने स्थानमा पुगेर मोर्चा कस्न बाध्य भयो । २००७ साल फागुन ७ गते मोहनशमशेरको प्रधानमन्त्रीत्वमा नेपाली कांग्रेस र राणाहरूको अन्तरिम सरकार गठन भई नेपाली काँग्रेसका वरिष्ठ नेता विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला देशको गृहमन्त्री बनिसकेका थिए । के.आई.सिंहको विद्रोही समूहले भैरहवामा युद्ध जारी राखेपछि गृहमन्त्री कोइरालाले भारतीय सरकारको समेत सहयोग मागी नेपाली फौज र भारतीय फौजका संयुक्त प्रयासद्वारा के.आई. सिंहलाई निशस्त्र पार्ने आदेश दिए । तदनुसार भारतीय फौज र कप्तान कुम्बसिंह गुरुड्का नेतृत्वमा गएको नेपाली फौज मिली के. आई. सिंह र उनको दललाई करभलामा आत्मसपर्मण गरायो । २००७ साल फाल्गुन ८ का दिन के.आई.सिंहका ३५७ जना अनुयायीहरु पक्रिएको थियो । स्थानको अभावमा के. आई. सिंहलाई बडाहाकिम निवासमा नै बन्दी बनाईएको थियो ।

२००८ असार २७ गते राजबन्दीहरुले जेलको ढोका फोडेर बाहिर निस्केर के.आइ.सिंहलाई मुक्त गरेको थियो । असार २८ गते ठुलो जनसमूहको बीचमा के.आई.सिंहले आफुलाई गभर्नर र काशी प्रसाद श्रीवास्तवलाई प्रधानमन्त्री तथा खडग बहादुर गुरुङ्गलाई प्रधान सेनापति बनाएर जनसरकार घोषणा गरेका थिए । भोलिपल्ट सरकारी सेनाले जनसरकार समर्थित भिडमा गोली चलाउँदा दर्जनौ मानिसको मृत्यु भएको र जनसरकारको गतिविधिलाई निस्तेज पार्न भारतीय फौज आएपछि असार २९ गते सिंह र टोली भैरहवाबाट भागेर गएपछि भैरहवा र पश्चिम नेपाल मुक्तिसेनाको कब्जाबाट मुक्त भएको कुरा तत्कालिन विद्रोही सरकारका प्रधानमन्त्री काशी प्रसाद श्रीवास्तवद्वारा वि.सं. २०१२ मा प्रकाशित नेपालकी ईतिहास पुस्तकमा उल्लेख गरिएको छ ।

नेपालमा राणा शासन विरुद्धको संघर्षमा भैरहवामा भएको संघर्ष निकै सशक्त थियो । दिल्ली सम्झौताले राजनैतिक निकास नदिने भन्दै के.आई. सिहले विरोध गरेका थिए । नेपालको राजनैतिक ईतिहासमा के.आई. सिंहको चर्चा हुने गरेको भएपनि भैरहवामा भएको संघर्षको विरलै चर्चा हुने गरेको छ । तिब्बत निर्वासनबाट फर्केपछि के.आई. सिंह छोटो समयको लागि नेपालको प्रधानमन्त्री समेत भएका थिए । उनी प्रधानमन्त्री भएपछि क्रान्तिलाई धोका दिएको भन्दै उनका अनुयायीहरुले राजनीतिबाट टाढा रहन थाले । भैरहवालाई राणा शासनबाट मुक्त गर्न ज्यान गुमाएकाहरु र पक्राउ परेर जेल सजाय पाएकाहरुलाई न त नेपाली कांग्रेसले सम्झियो न त भैरहवाबासीले नै ।

के.आई.सिंह नेतृत्वका मुक्ति सेना र जनसरकार जस्तै भैरहवाले पनि बिर्सिएको छ फागुन ८ लाई ।