खोज

बुटवल, २५ माघ ।

बुटवलदेखि सात किलोमिटर उत्तरमा रहेको पाल्पाको ऐतिहासिक क्षेत्र नुवाकोटदेखि बल्ढेङ्गढीसम्म बनाउन लागिएको पदमार्ग (फूट ट्रयाक) अलपत्र अवस्थामा रहेको छ । लुम्बिनी प्रदेश सरकारको लगानीमा निर्माण सुरु भएको पदमार्ग निर्माणको काम सरोकारवालाले बेवास्ता गर्दा अलपत्र परेको हो ।

आर्थिक वर्ष २०७६÷७७ मा लुम्बिनी प्रदेशका तत्कालीन पर्यटन मन्त्री लिला गिरी र पाल्पा क्षेत्र नं. २ (२) का प्रदेश सांसद तुलाराम घर्ती (बसन्त) ले सुरु गराएको उक्त योजना अलपत्र अवस्थामा छ । हाल गिरी लुम्बिनी प्रदेशको मुख्यमन्त्री र घर्ती सभामुख छन् ।

चार लाख रुपैयाँ खर्चेर डीपीआर तयार गरी वि.सं. २०७६ साल फागुन ३० मा ठेक्का सम्झौता र भदौ २७ गते शिलान्यास गरी सुरु गरिएको योजनाको काम दुई महिनामै रोकिएको थियो । बल्ढेङ्गढीको कुमारीदेवी मन्दिर क्षेत्रबाट काम सुरु गरिएको थियो । नुवाकोटदेखि बल्ढेङ्गढीसम्म २७ किलोमिटरको दुरीमा रहेको चुरे क्षेत्रमा पदमार्ग निर्माणको लागि पहिलो चरणमा १ करोड ८ लाखको टेण्डर भएको थियो । डिभिजन वन कार्यालय पाल्पाको संयोजनमा सडक पूर्वाधार विकास कार्यालय पाल्पाले उक्त आयोजनाको ठेक्का लगाएको थियो । ठेक्का पाएको आकृति मालिका कन्स्ट्रक्शन प्रालिले जम्मा चार सय मिटरको दूरीमा ढुंगा बिच्छ्याउने काम गरेर रोकेको छ ।

डीपीआर नै गलत भएको र गाडी चल्ने सडक पनि पदमार्गमा पर्ने भएकाले स्थानीयले अवरोध गरी काम रोकिएकोे सडक पूर्वाधार कार्यालय पाल्पाको भनाई छ । पूर्वाधार विकास कार्यालयका प्रमुख अरुण गुप्ताले भने, ‘स्थानीयको विरोध भयो भनेर ठेकदारले काम रोक्यो, काम रोकिएपछि सुचारु गर्न कसैले पनि पहल गरेन ।’ ठेकेदारले १४ सय मिटर काम गर्नुपर्नेमा जम्मा ४ सय मिटर काम गरेको र १७ लाख रुपैयाँ भुक्तानी पनि दिइएको गुप्ताले बताए । उनका अनुसार वि.सं. २०७६ साल फागुन ३० गते ठेक्का सम्झौता भएको थियो । ठेकेदारले भने भदौ २७ गतेबाट काम थालेको थियो । भदौ २७ मा उक्त आयोजनाको सिलान्यास सोही निर्वाचन क्षेत्रका प्रदेश सांसद तुलाराम घर्तीले गरेका थिए ।

ऐतिहासिक तथा धार्मिक पर्यटनका हिसावले पनि प्रशिद्ध रहेका बल्ढेङगढी र नुवाकोटगढीलाई जोड्न गरी पदमार्ग निर्माणको योजना अघि सारिएको थियो । पदमार्ग निर्माणको लागि लुम्बिनी प्रदेश सरकारको भौतिक पूर्वाधार विकास मन्त्रालयद्वारा चालु आर्थिक वर्षको लागि १ करोड र उद्योग पर्यटन वन तथा वातावरण मन्त्रालयद्वारा ५० लाख गरी कुल डेढ करोड रुपैयाँको बजेट छुट्याएको थियो ।

त्यसमध्ये पहिलो चरणमा १४ सय मिटरको लागि १ करोड ८ लाखको ठेक्का लागेको थियो । ठेक्का पाएको आकृति मालिका कन्स्ट्रक्शन प्रालिका ठेकेदार मनोज अर्याल (छवि) ले भने, ‘काम सुरु भएपनि डीपीआर गलत भएको भन्ने विवाद आयो, सरोकारवालाले चासो पनि दिएनन्, त्यसैले काम रोक्यौं ।’ आफूले काम गरे अुनुसार भुक्तानी पनि बुझेको उनले बताए ।

तराईको र हिमालको मनोरम दृष्य देख्न सकिने यो चुरे क्षेत्रको डाँडोमा पदमार्ग बनाउँदा नुवाकोट र बल्ढेङ्गढीमा आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकको आवागमनमा वृद्धि हुने अपेक्षा स्थानीयले लिएका थिए ।

सरदर तीन मिटर चौडाइमा ढुंगा बिच्छ्याउने र किनारामा साईकल समेत गुडाउन सकिने गरी पदमार्गको संरचना बनाउने गरी डीपीआर तयार गरिएको थियो । नुवाकोटगढीदेखि बल्ढेङ्गढीसम्म पुग्ने पैदलयात्री (ट्रेकिङ जाने) लाई सहज होस् भनेर ठाउँ ठाउँमा खानेपानी, आराम गर्ने स्थल, सेल्फी जोन, बास बस्न मध्यभागमा होमस्टे लगायतका संरचना बनाउने अवधारणा समेत लिइएको नुवाकोट विकास समितिका अध्यक्ष माधव नेपाल बताउँछन् । पाल्पाको तिनाउ गाउँपालिका र रैनादेवि छहरा गाउँपालिकामा पर्ने यो चुरे क्षेत्रमा पदमार्ग निर्माणको काम अलपत्र पर्दा पालिका प्रमुखहरुले समेत कुनै पहल गर्न सकेका छैनन् । नुवाकोट पाल्पाको तिनाउ गाउँपालिका वडा नं. २ मा पर्छ भने बल्ढेङ्गढी रैनादेवि छहरा गाउँपालिका वडा नं. ७ मा पर्छ ।

लुम्बिनी प्रदेश सरकारका तत्कालिन उद्योग, पर्यटन, वन तथा वातावरण मन्त्री लिला गिरी र प्रदेश सभा सदस्य तुलाराम घर्ती (वसन्त) ले नुवाकोट र बल्ढेङ्गढीको अध्ययन अवलोकन गरेपछि पदमार्ग निर्माणको अवधारणा बनाइएको थियो । तर अहिले यो आयोजना अलपत्र हुँदा हाल मुख्यमन्त्री बनेका गिरी र सभामुुख बनेका घर्तीले कुनै पहल गर्न सकेका छैनन् ।

नुवाकोट र बल्ढेङ्गढी किल्लाको महत्व

नुवाकोट र बल्ढेङ्गढी पाल्पाका सेन वंशीय राजाका पालामा अंग्रेजसंग सामना गर्न निर्मित यी दुई गढी किल्ला धार्मिक पर्यटनका हिसाबले पनि चर्चित छन् । बल्ढेङ्गढीमा कुमारीदेवि र नुवाकोटमा निर्मित भैरव मन्दिरमा दर्शन गर्न जानेहरुको ठूलो संख्या छ । खासगरी बैशाख पूर्णिमा, दशैंको अस्टिमी, असारे पुर्णिमा लगायतका पर्वमा बल्ढेङ्गढीमा ठूलो मेला लाग्ने गरेको छ । इसाको १४ औं शताब्दीतिर बलिहाङ राना नामका राजाले राज्य गरेको यो क्षेत्रमा प्रदेश सरकारले बलिहाङ राजाको शालिक बनाउने निर्णय समेत गरेको थियो । तर त्यसबारे अहिलेसम्म कुनै पहल भएको छैन ।

बल्ढेङ्गढीको विश्व नागरिक मञ्चका अध्यक्ष एवं लुम्बिनी शान्ति शहरका परिकल्पनाकार प्रोफेसर डा. योङहुन क्वाकले पनि अध्ययन अवलोकन गरेर फर्केका छन् । गौतमबुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनी र हिमाल देख्न सकिने डाँडोको खोजी गर्दै आएका क्वाकले बल्ढेङ्गढी किल्ला नै त्यो स्थल भएको पत्ता लगाएका थिए । बल्ढेङ्गढीबाट अन्नपूर्ण हिमाल र लुम्बिनी र भारतका विभिन्न ठाउँ एकैसाथ देख्न सकिन्छ । सन् २०१४ नोभेम्बरमा क्वाक यहाँ आएका थिए ।

पर्यटकीय क्षेत्र बल्ढेङगढी—नुवाकोट क्षेत्रलाई हिल स्टेशनको रुपमा विकास गरिने भन्दै पदमार्ग निर्माणको पहल गरिएपनि सार्थक पहल भने हुन सकेको छैन ।