खोज

घटना १

३७ वर्षकी प्रमिला (परिवर्तित नाम) को १८ वर्षको उमेरमा गाउँकै दिपक चौधरी (परिवर्तित नाम) सँग बिहे हुन्छ । गरिब परिवारमा हुर्केकी प्रमिलाले स्कुल पढ्न नपाए पनि गाउँमा प्रौढ शिक्षा पढेर सामान्य लेखपढ गर्न सक्छिन् । बिहेपछि प्रमिलाबाट दुई छोराको जन्म हुन्छ । छोरा जन्मेपछि उनको श्रीमानले दोस्रो विहे गर्छन् । दोस्रो विहेपछि प्रमिलालाई उनका श्रीमानले हेला गर्नुको साथै कुटपिट पनि गर्न थाल्छन् । श्रीमानले मात्र नभई कान्छी श्रीमती र उसको आमाले समेत प्रमिलालाई कुटपिट गर्न थाल्छन् । बोक्सीको आरोपमा समेत प्रमिलालाई कुटपिट गर्ने र धामी झाँक्री समेत गरेर यातना दिएपछि उनले समाजका अगुवा र प्रहरीमा समेत उजुरी दिन्छिन् । प्रमिलालाई तीन पटक प्रहरीले समेत मेलमिलाप गराएर घर पठाउँछन् । मेलमिलाप गरेको केही समय राम्रो ब्यबहार गरेपनि उनीमाथि कुटपिट र यातना रोकिदैन । पछिल्लो ७ वर्षदेखि उनी माइतीमा गएर बसेकी छिन् । प्रमिला आफ्ना दुई छोराको पालनपोषणको लागि वर्षमा ६ महिना काठमाडौको इटाभट्टामा र बाँकी ६ महिना गाउँमै कृषि मजदुरको रुपमा काम गर्छिन् । छोराहरु ठुला हँुदै गएपछि प्रमिलालाई आर्थिक समस्या बढ्दै गएको छ । प्रमिलाका श्रीमान उनको सम्पर्कमा छैनन् । न्यायको लागि पटकपटक प्रहरीकोमा पुग्दा पनि मिलापत्र गराएर मात्र पठाएकोले प्रमिलालाई न्याय पाउने विश्वास छैन ।

घटना २

२२ बर्षीया ममता (परिवर्तित नाम) को २०७८ सालमा काठमाडौका ब्यापारी सुभाशसँग बिहे भएको थियो । प्लस टु पढ्दै गर्दा, अगाडि पढ्न समेत दिने र दाइजो समेत नलिने भन्दै प्रस्ताव आएपछि ममताका अभिभावकले खुशीसाथ बिहेको निर्णय गरेका थिए । केटा पक्षबाट दाइजो नमागे पनि ममताको बुवाले छोरीलाई आवश्यक पर्ने सबै सामान र सुन समेत उपहार दिएर कन्यादान गरी छोरीलाई पठाए । केटाको परिवार भारतीय भएपनि लामो समयदेखि काठमाडौंमा ब्यापार गर्दै आएकोले बिहेपछि जीवन सुखमय हुन्छ भन्ने ममताले सपना बुनेकी थिइन् । विहेको केही समयमै ममता गर्भवती भइन् । सानैदेखि शरीर कमजोर भएकोले गर्भ बसेपछि ममतालाई गाह्रो हुन थालेको थियो । ममताको स्वास्थ्य अवस्था कमजोर देखेपछि श्रीमानको परिवारले उनलाई हेला गर्न थाले । दाइजो त दिएनन्, काम समेत गर्न नसक्ने मान्छे पठाए भन्दै ममतालाई गाली तथा मानसिक यातना दिन थाले । घरमा कलह बढ्न थालेपछि ममताले माइतीमा खबर गरिन् । र उनलाई माइतीमा लगेर केही समय राखियो । सुत्केरी भएपछि ममतालाई उनको आमाले श्रीमानको घरमा पुर्याइन् । घरमा भने ममताको स्याहारको साटो, दाइजो नल्याएकोले तिमी यो घरको नोकर हो भन्दै यातना दिन थाले । ममता उठ्नै नसक्ने गरी ढलेको बेला उनको श्रीमानले ममताको आमालाई फोन गरेर तपाइको छोरीलाई उपचार गर्न लग्नुस् भनेपछि माइतीले उपचारको लागि लगेका थिए । ममता शारीरिक रुपमा तंग्रिए पनि मानसिक रुपमा निकै विक्षिप्त अवस्थामा छिन् । ओरेकबाट मनोविमर्श सेवा पाउँदा पनि उनीमा सुधार आउन सकेको छैन ।

यी दुई महिला हिंसाका प्रतिनिधि घटना मात्र हुन् । प्रत्येक व्यक्तिका लागि घर सुरक्षित हुनुपर्नेमा घरभित्रै महिला अझै बढी असुरक्षित छन् भन्ने तथ्य माथिका दुई घटनाले प्रतिनिधित्व गर्दछन् । दुबै हिंसाका घटना परिवारका नजिकका सदस्यबाट भएको देखिन्छ । एक महिलाको सबैभन्दा नजिकको सम्बन्ध श्रीमान÷परिवार सदस्य हो । यद्यपि, सबैभन्दा धेरै महिला हिंसाको घटना श्रीमानबाट हुने गरेको छ ।

ओरेक नेपालले गत असोज, कात्तिक र मंसिर ३ महिनामा ३ सय १९ वटा महिला हिंसाको तथ्याङ्क संकलन गरेको छ । जसमा दुई तिहाई अर्थात ६६ प्रतिशत हिंसा श्रीमान र परिवारका सदस्यहरूद्वारा भएको देखिन्छ । श्रीमानबाट सबैभन्दा धेरै १ सय ५७ र परिवारका सदस्यबाट ५४ वटा घटना भएको पाईएको छ । सबैभन्दा सुरक्षित ठाउँ मानिने घर नै महिलाहरुका लागि असुरक्षित रहेको यो तथ्यांकले प्रमाणित गरेको छ । त्यसैगरी ३० जना छिमेकी, १६ जना प्रेमी, २१ जना अपरिचित व्यक्ति र ९ जना सेवाप्रदायक ंिहसा भएको पाईएको छ । त्यसैगरी ४ जना अविवाहित तर संगै बसेकोबाट, ७ जना सामान्य चिनेजानेका ब्यक्तिबाट र १ जना समुदायका ब्यक्तिबाट ंिहसा भएको पाईएको छ ।

घटनालाई विश्लेषण गर्दा सबै भन्दा धेरै १ सय ७८ जना महिला तथा बालिकामाथि घरेलु हिंसा भएको तथ्याङ्कले देखाएको छ । यसैगरी ६८ जनामाथि यौन हिंसा र ३७ जनामाथि सामाजिक हिंसा भएको पाइएको छ । ५२ जना (१६ प्रतिशत) महिला तथा बालबालिकामाथि बलात्कार भएको घटना तथ्याङ्ककले देखाउँछ । साथै २ जनाको बलात्कार पछि हत्या, एक जनालाई बोक्सीको आरोप र अर्को एक जनालाई दाइजोको कारण हत्या गरिएको पाइएको छ । त्यस्तै १० वटा यौन दुव्र्यवहारको घटना, १९ वटा हत्याको घटना, एउटा हत्याको प्रयास, ४ वटा आत्महत्या र ६ वटा साइबर अपराध जस्तो जघन्य अपराधको घटना संकलन भएको छ ।

घटनालाई हेर्दा सबैभन्दा धेरै २६ देखि ३५ बर्ष उमेर समूहका महिला हिंसामा परेका छन् । यो उमेर समूहका १ सय जनामाथि सबैभन्दा बढी हिंसा भएको तथ्याँक संकलन भएको छ । त्यसपछि १८ देखि २५ बर्ष उमेरका ८१ जना, १८ बर्ष भन्दा कम उमेर समूहका ५३ जना, ३६ देखि ४५ बर्ष उमेर समूहका ४८ जना, ४६ देखि ५५ बर्ष उमेर समूहका १७ जना र ५६ बर्षभन्दा माथिका १२ जना महिला हिंसामा परेका छन् ।

समाजका हरेक संरचनामा स्थापित विभेदपूर्ण सामाजिक सोच र महिलालाई हेर्ने विभेदपूर्ण दृष्टिकोणमा व्यक्तिगत देखि नीतिगत तहसम्म परिवर्तन हुन नसकेको कारण महिलामाथि हुने हिंसाले निरन्तरता पाउँदै आएको ओरेक नेपालका कार्यकारी निर्देशक लभराज न्यौपाने बताउँछन् । ‘समाजमा ब्याप्त परम्परागत हानिकारक अभ्यासहरू, प्रचलन पनि महिला ंिहसाको कारक बनिरहेका छन्’–उनले भने, ‘यस्ता अभ्यास अन्त्य गर्न प्रभावकारी पर्यवेक्षण, अनुगमन र कानूनको कार्यान्वयन आवश्यक छ ।’ प्रत्येक नागरिकको हिंसा रहित वातावरणमा सुरक्षित र सम्मानित तवरले जीवन जिउन पाउने अधिकार सुनिश्चितताका लागि राज्य थप संबेदनशील हुनुपर्ने कार्यकारी निर्देशक न्यौपानेको भनाई छ ।