खोज

भूगोलको हिसाबले नेपाल सानो मुलुक हो । यति सानो मुलुकमा पनि थुपैै्र शासन प्रणालीको अभ्यास भएको छ । नेपाली जनता १०४ बर्षे निरङ्कुस राणा शासन फाले, ३० बर्षे पञ्चायती शासनको अन्त्य गरे, २४० बर्षे सामन्ती राजतन्त्रात्मक व्यवस्थालाई पनि २०६२÷२०६३ को दोस्रो जनआन्दोलन मार्फत किनारा लगाउने काम सम्पन्न भयो । बहुदल हुदै संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालको महान यात्रामा नेपाललाई अघि बढाउने नेताहरुले दृढ संकल्प गरे । पुँजीवादी, समाजवादी र माओवादी जे–जे भनेपनि काङ्ग्रेस कम्युनिष्टका नेताहरुले आफ्नो छत्रछायाँमा आलोपालो गरेर देश चलाए । अल्पमत, वहुमत, दुई तिहाई सवैलाई अवसर मिल्यो तर, नेतृत्वगण अलि स्वार्थी, सुविधामुखी र भ्रष्टाचारमा लिप्त हुँदा राज्यको ढुकुटी रित्तिएर गयो । कोरोना नियन्त्रण समयमै भएन । गरिवी, भोकमरी र वेरोजगारी वढ्दै गयो । वैदेशिक ऋणको भार थपिदै गयो । युवा जमातको विदेश जाने लर्को दिनप्रतिदिन बढ्दै गयो । राजनैतिक दलहरुले खाली अर्काको मात्र गल्ती देखे, आफूले गरेको अपराध सम्झन र स्वीकार गर्नै चाहेनन् । गणतन्त्र घोषणा पश्चात पनि राजनैतिक खिचलो मात्र बढ्दै गयो । एकले अर्कालाई कहाँ र कसरी ढाल्न र पदच्युत गर्न सकिन्छ भन्ने राजनैतिक चलखेल मात्र भयो । माओवादीको दश बर्षे जनयुद्धमा हामीले सत्र हजार नेपाली आमाका सन्तान गुमायौ । प्रचण्डले भन्नुभयो– “म पाँच हजारको जिम्मा लिन्छु,अरु मेरो हिस्सामा पर्दैन ।” उसो भए १२ हजारको जिम्मा कसले लिने हो ? जनयुद्धका नायक तथा पार्टीका सुप्रिम कमाण्डरको यस्तो अभिव्यक्ति पक्कै पनि गैर जिम्मेवार थियो । त्यसपछि कोभिड महामारी नियन्त्रण समयमै भएन् । झण्डै आठ हजार नेपालीहरुले कोरोनावाट ज्यान गुमाए । आम नागरिकको दैनिक जीवन अस्तव्यस्त बन्यो । २०७४ को आम निर्वाचनवाट सम्भवत नेपालकै इतिहासमा नेकपा एमाले र प्रचण्ड माओवादी एकीकरण भएसँगै पहिलोपटक केपी वलीको नेतृत्वमा बलियो सरकार बनेको थियो । जनादेश बमोजिम कामहरु भएनन् । पार्टीभित्रको आन्तरिक लडाई र रस्साकस्सीले एमाले र माओवादीलाई अलग धारमा हिड्न बाध्य बनायो । सरकारको स्वाद चाख्ने अवसर अदालतले नेपाली काङ्ग्रेसलाई प्रदान ग¥यो । फलस्वरुप नेपाली काङ्ग्रेसका सभापति शेरबहादुर देउवा देशको पाँचौंपटक प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त भए । काङग्रेस सरकारकै नेतृत्वमा स्थानिय तहको निर्वाचन, प्रदेशसभा र प्रतिनिधिसभाको निर्वाचन २०७९ हालै सम्पन्न भएको छ ।

आम निर्वाचन–२०७९ को परिणाम आईसकेको छ । धेरैको लागि अप्रत्यासित र सोचे भन्दा फरक नतिजा आएको छ । प्राप्त परिणामले कसैलाई खुसी तुल्लाएको छ भने कसैलाई निकै चोट दिएको छ । हेभीवेट भनेर चिनिएका राम्रा राम्रा नेताहरु पनि यसपालीको चुनावमा पराजय भोगेका छन् । मुख्यमन्त्री भएका, बहालवाला मन्त्री भएका, सभामुख भैसकेका र पार्टीको केन्द्रिय नेतृत्वमा बसेर राजनीति गरेकाहरुले पनि यसपालिको चुनावमा पराजय भोग्नु भनेको पार्टी नेतृत्वको लागि पक्कै पनि राम्रो सन्देश हैन् । समय परिवर्तन भएको छ । हिजोको जस्तो यथास्थितिवादको मनस्थितिले चुनाव जित्ने अवस्था छैन् । युवा वर्गको राजनीतिप्रतिको लगाव र मोह बढ्दै गएको छ । राजनीतिमार्फत शासन व्यवस्थामा आमुल परिर्वतन आउनु पर्दछ भन्ने युवाको आवाज बुलन्द भएको छ । फलस्वरुप यसपाली संसद भवनमा धेरैजसो नयाँ अनुहारको प्रवेश हुदैछ । यो आफैमा लोकतन्त्रको सुन्दर पक्ष पनि हो । मलाई लाग्छ– आम युवालाई पुराना पार्टी र राजनीतिक दलहरुप्रति वितृष्णा र घृणा बढ्दै गएको देखिन्छ । त्यसैले देशको परिवर्तन अव ब्यालेटवाटै सम्भव देखिएको छ । यो निर्वाचनको परिणाम पनि त्यस्तै खालको आएको छ । विगतका चुनावहरुमा जस्तै पैसा बाँडेर, भोज भतेर खुवाएर, विभिन्न लोभलाभ तथा आश्वासन देखाएर चुनाव जित्ने परिस्थिति छैन् । अहिलेका मतदाताहरु धेरै सचेत पनि भएका छन् । अव परिवर्तनका लागि बन्दुक बोक्ने जमाना गए । बन्दुक बोकेर सत्र हजारले ज्यान गुमाउँदा पनि देशमा केही उथलपुथल भएन् । जनक्रान्तिको रोडम्याप पनि सफल हुन सकेन् । त्यसैले देश बनाउने बुलेटले हैन् ब्यालेट नै हो भन्ने निष्कर्षमा जनता पुगेको देखिन्छ ।

कतिपय नागरिकको बुझाईमा राजनीति फोहोरी खेल हो भन्ने गरिन्छ तर राजनीतिमा युवा पुस्ताको आकर्षण र क्रेज पनि बढ्दै गएको छ भन्ने कुरा हालै सम्पन्न भएको निर्वाचनले देखाएको छ । पुरानै दल भएपनि उम्मेदवार नयाँ वा युवाको रोजाई उनीहरुको प्राथमिकतामा परेका छन् । त्यसैको परिणाम अहिले केही नयाँ पुस्ताका युवाहरु जनताका आवाज लिएर संसद भवनमा छिर्दैछन् । गएको स्थानिय तह र अहिलेको प्रदेश तथा प्रतिनिधिसभा निर्वाचनले युवाको भरोसा र विश्वासलाई आकर्षित गर्नु आफैमा ठूलो उपलव्धि पनि हो । निर्वाचनको परिणामले गठबन्धनलाई सोचेझै नतिजा दिन नसकेपनि सरकार चलाउनको चाहिने बहुमत अर्थात जनादेश भने पाउने भएको छ । नेपाली कांग्रेस पहिलो दलको रुपमा देखिने भएको छ भने नेकपा एमाले दोस्रो दलको रुपमा प्रस्तुत हुने भएको छ । नेकपा माओवादी केन्द्र तेस्रो ठूलो दलको रुपमा देखिने भएको छ । दलिय गठबन्धन भएतापनि माओवादी केन्द्रले यो चुनावमा सोचे झै अपेक्षाकृत नतिजा हात लाउन सकेन् । प्रतिनिधिसभामा माओवादीले अठार सिट पनि जित्न नसक्नु आफैमा लज्जास्पद र दुख्द् कुरा हो । अर्कोतर्फ केहि महिना पहिले मात्र गठन भएको रवि लामिछाने नेतृत्वको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी अर्थात घण्टी पार्टी भनेर चिनिने यो पार्टी नपत्याउने पाराले देशभर उदयमान भएको छ । प्रत्यक्षमा सात सिट मात्र जितेपनि समानुपातिकतर्फ नेकपा माओवादी केन्द्रलाई टक्कर दिएको छ । यो नै आम युवाको रोजाई र ब्यालेट बिद्रोहको महङ्गो उपहार हो । जुन उपहार पाँच बर्षसम्म जो कसैले तोडमोड र परिवर्तन गर्न सक्दैन् । सामान्यता यो निर्वाचनको परिणामले पुराना दलहरु धेरै चिन्तित हुनुपर्ने छैन् । किनभने पुरानै चुनावी शैली, पुरानै चुनावी नारा र पटक पटक दोहोरिएका अनुहारहरुले प्रायः पराजय भोगेका छन् । त्यो पनि साठी नाघेका बुढा उम्मेदवारहरुको लगभग अब काम छैन भन्ने जस्तो शिक्षा यो निर्वाचनको परिणामले दिएको छ ।

• “घुम्दै फिर्दै रुम्जाटार भनेझै” अब पनि जनहितमा काम नगर्ने, सुशासन र विकासको लागि अघि नबढ्ने र भ्रष्टाचारमा लिप्त हुने नेताहरु अवश्य पनि अर्को चुनावमा एक्सपाएर हुनेछन् । किनकी आम युवाहरुको चाहना भनेको नै ब्यालेट विद्रोह रहेको छ ।

देशको सम्मुनत विकास र समृद्धिको लागि युवा उम्मेदवारलाई जिताऔं भन्ने जनलहर देशैभर देखियो । चुनावको मुखैमा आम युवाहरुले चलाएको “नो नट अगेन” अभियानको मुद्दा सर्बोच्च अदालतसम्म पुग्यो । काठमाण्डौ, ललितपुर र चितवनमा रास्वपाप्रति ठूलो क्रेज देखियो । देशका अन्य शहर तथा गाउँमा पनि प्रत्यक्षतर्फ उम्मेदवार नभएपनि समानुपातिक तर्फ खसेको मतले पनि घण्टीतर्फको मोह बढ्दै गएको देखिन्छ । त्यसैले अबको यो पाँच बर्ष के कस्तो काम गर्छ त्यसैको आधारमा रास्वपाको मुल्याङ्कन पनि हुनेछ । अहिले निर्वाचित प्रतिनिधिले संसदमा निर्वाह गर्ने भूमिकाले पनि यो पार्टीको भविष्यको मार्गचित्र कोर्नेछ ।

अब बिस्तारै नयाँ सरकार गठन गर्नेतिर दलहरुको ध्यान तानिएको छ । आफ्नो नेतृत्वमा के कसरी सरकार बनाउन सकिन्छ भन्ने दाउपेचको दौंडमा यतिवेला शिर्ष नेताहरुलाई भ्याई नभ्याई छ । नयाँ नयाँ युवा अनुहार विजयी भएर गएपनि प्रधानमन्त्री र अन्य मन्त्री बन्ने सम्भावना ज्यादै न्यून छ । सरकार बनाउनको लागि राम्रो बोल्छ, टाठो छ, भर्खरको युवा हो, कुरा गर्न सिपालु छ भनेर हुदैन् । नेपालको संबिधान अनुसार सरकार बनाउनको लागि गणितीय समिकरणको अभ्यास जरुरी देखिन्छ । अहिलेको परिणाम अनसुार कुनैपनि एकल दललाई स्पष्ट बहुमत नपुग्ने भएकोले दुई वा दुई भन्दा बढी दलहरु मिलेर बहुमत जुटाई सरकार बनाउने काम फेरि पनि पुरानै दलका नेताहरुको पोल्टामा परेको छ । यिनै पुराना गठबन्धनमा आबद्ध दलहरुले मिलिजुली यो पाँच बर्ष शासन सत्ताको बागडोर सम्हाल्ने सम्भावना प्रवल देखिन्छ । दोस्रो शक्तिको रुपमा नेकपा एमाले संसद छिरेको छ । तर, एमालेलाई आफू नेतृत्वको सरकार बनाउन त्यति सहज र सरल पनि छैन् । एमाले सरकारमा जानको लागि यो गठबन्धन टुट्न वा भत्किन जरुरी छ । अर्थात माओवादी केन्द्र र एकीकृत समाजवादी पार्टीले हरियो बत्ती नबालेसम्म एमालेले आफ्नो नेतृत्वमा सरकार बनाउने सम्भावना ज्यादै न्यून छ तर पनि एमाले आफ्नो नेतृत्वमा सरकार बनाउनको लागि पछि हट्नेवाला पनि छैन् । राजनीति र सरकारलाई गति दिन भएपनि काङ्ग्रेस–एमाले नै मिलेर सरकार बनाउने हुन सक्छ । प्रचण्डले आफ्नो राजनीतिक बटम लाईन् नछोड्ने र शेर बहादुर देउवालाई चित्त नबुझने समीकरण हुन थाल्यो भने परिस्थिति बदलिन सक्छ । फेरि नेपाली काङ्ग्रेसले यो चुनावमा नराम्रोसँग घात ग¥ो भने माओवादीको आरोप छ । त्यसेले नेकपा एमाले पर्ख र हेरको रणनीतिमा छ ।

निर्वाचनको परिणामको अन्तिम नतिजाले उत्साह र आशा जगाउन सकेको देखिदैन् । आमजनता फेरि बर्षैदेखिको समस्याले आक्रान्त बन्ने स्थिति देखिदैछ । कसैको पनि बहुमत नआएको र ५, ६ वटा राजनीतिक दल मिलेर टालाटुली सरकार बनाउँदा त्यो सरकारले नागरिक र देशको हितमा काम गर्ला जस्तो पक्कै पनि लाग्दैन् । नेपाली काङ्ग्रेस, माओवादी केन्द्र र एकीकृत समाजवादी लगायतका दल सबै मिल्दा पनि सुविधाजनक बहुमत ल्याउन सकेनन् । निर्वाचनमा पाँचदल एक भएर चुनावमा होमिदा पनि सत्ता गठबन्धनको दुईतिहाई बहुमत आउन नसक्नु ज्यादै दुर्भाग्य हो । यिनीहरुको गठबन्धन पूर्णरुपमा असफल भएको जस्तो देखिन्छ । त्यसैले अब बन्ने सरकारलाई ठूलो चुनौति छ । फेरि एकपटक तिनै पुराना दलको नेतृत्वमा सरकार बनाउनु पर्ने भएको छ । अव पुराना दलहरु यतिवेला अनिवार्य सच्चिएर जानुपर्ने देखिन्छ । “घुम्दै फिर्दै रुम्जाटार भनेझै” अब पनि जनहितमा काम नगर्ने, सुशासन र विकासको लागि अघि नबढ्ने र भ्रष्टाचारमा लिप्त हुने नेताहरु अवश्य पनि अर्को चुनावमा एक्सपाएर हुनेछन् । किनकी आम युवाहरुको चाहना भनेको नै ब्यालेट विद्रोह रहेको छ ।