खोज

नेपालगञ्ज, २८ भदौ ।
बाँकेको राप्ती सोनारी ८ बालापुर र वडा नम्बर ९ ढकेरीको बिच भागबाट सिक्टाको मुल नहर बग्छ । तर त्यहि वडाका बासिन्दाले सिँचाई गर्न पाएका छैनन् ।
आफ्नै खेतबाट बगेको नहरको पानी सिंचाइ गर्न नपाउँदाको पीडा सुनाउँदै राप्ती सोनारी ९ ढकेरीका दशरथ ओली भन्छन्, ‘यो सिक्टा सिँचाईको मुल नहरको पानी बालापुर र ढकेरीको बिच गाउँको संरचना बिगारेर बगेको छ तर यहि वरिपरिको उर्वरा जमिनमा सिंचाइ गर्न पाएका छैनौं ।’ नहरले शाखा नहर र सहायक नहर नदिएकाले सिंचाइबाट बन्चित भएको ओली बताउँछन् । उनी भन्छन् ‘आफ्नै तौर तरिकाले हामी किसान आफैले स्याले ट्युवेल निर्माण गरेर दुई ईन्चको मोटरबाट सिंचाइ गरिरहेका सामन्य तया खेति गरिरहेका छौं ।’

नहरको छेउछाउमा खेत हुने कतिपय किसानले मोटरबाट पानी तानेर कष्टपूर्ण तरिकाले सिंचाइ गर्न बाध्य छन् । नहरभन्दा केही पर खेत भएका किसानहरूलाई मोटरबाट पानी तान्न सम्भव छैन । जति धेरै गहिराईमा बोरिङ गाडे पनि त्यसबाट पर्याप्त पानी नआउँदा किसान झन् समस्यामा छन् ।

राप्ती सोनारी ९ कौवाकाडाका घन बहादुर ओलीले सिंचाइको लागि डिप बोरिङ गाडे पनि पर्याप्त पानी नआउने समस्या रहेको बताउँछन् । ‘डिप बोरिङबाट अटोमेटिमक पानी आउने भएपनि थोरै आउँछ, त्यसले सिंचाइकोलागि पुग्दैन ।’ ढकेरी क्षेत्रमा खेतीपातिकोलागि समस्या भनेको सिंचाइ मात्र रहेको उनको भनाई छ । ‘सिक्टा सिंचाइको पानी सर्लक्क बगेर नहरै नहर भएर जान्छ ।’ ओली भन्छन् –‘नहरकै छेउका खेत सुक्खा छन् सिंचाइ गर्ने कुनै विकल्प छैन ।’

करिव ३ किलोमिटरको दुरीमा पाईप तानेर सानो मोटरबाट सिंचाई गर्दा खेत बारीमा सिंचित हुन कति समय लाग्छ होला ? अनुमान गर्न सजिलो छैन । तर, घनबहादुरले सुख्खा याममा पनि यसैगरी पानीको जसोतसो जोहो गरेर बसन्ते मकै खेती गर्दै आएको बताउँछन् । ‘धान त आकाशकै भरमा खेती गर्छु ।’ घन बहादुर भन्छन्, ‘नपत्याए तपाईहरू आफै आएर हेर्न सक्नुहन्छ दुई किलोमिटर पर खाल्टोको पानी मोटरले तनेर बसन्ते मकै पनि खेती गर्ने गरेको छु ।’

दशरथ र घनबहादुर मात्रै होइन, ढकेरी क्षेत्रमा सबैजसो सिकानहरू आफ्नै बलबुतामा सिंचाइको ब्यवस्था गरेर खेती गरिरहेका छन् । खैरी, उड्डैन क्षेत्रका किसानले सिंचाइका लागि एक जनाले करिब डेढ लाखसम्म खर्च गर्नुपर्ने बध्यता छ । राप्ती सोनारी ९ खैरी का किसान तारा बहादुर डाँगीले हिँजो आज सबैतिर हरियाली देखिएपनि चैत बैशाख तिर २५ प्रतिशत जमिनमा किसानहरूले आफ्नै बलबुटामा सिंचाइ गरेर खेती गरेपनि करिब ७५ प्रतिशत जमिन बाँझै रहने गरेको बताउाछन् । उनी भन्छन् ‘आफ्नै स्रोतसाधन जति चल्छन् सिंचाइ गरिन्छ, यो नहर देशको मुख्य योजना भन्छन् तर देखाउने दाँत मात्र भयो हाम्रोलागि काम भएन ।’
बोरिङ र मोटरको जोहो गर्न नसक्ने किसान भने आकासको पानीको भर पर्नुपर्ने बाध्यतामा छन् । समयमा पानी नपर्दा कतिपय किसानले खेत बाँझै राख्छन् । सिँचाइ नहुँदा अन्नबालीको उत्पादन सोचे जस्तो हुँदैन । समयमा खेती लाउन नसकिने, सुक्खाले गर्दा सबै बिउ राम्रोसँग नउम्रिने र उत्पादन पनि सोँचे जस्तो नहुने किसानहरू बताउँछन् ।

बाँकेमा सिमिट र एनसाफ परियोनाले विभिन्न सहकारीमार्फत किसानलाई कृषि उत्पादन बढाउनकोलागि सहयोग गर्दै आएको छ । बाँकेको राप्ती सोनारी ८ र ९ नम्बर वडाका किसान कृषि ज्ञान र प्राविधिक सहयोगले पहिलेको तुलनामा उत्पादन केही बढाउन सफल पनि भएका छन् । तर सिंचाईका लागि संघर्ष गरिरहेको किसानहरू बताउँछन् । सिँचाइको व्यवस्था भए मकै, धान लगायतका बाली र तरकारी उत्पादन बढाउन सकिने किसानको बुझाइ छ । महिला जागरण कृषि सहकारी संस्था लिमिटेडका अध्यक्ष भागीरथी खड्काले सहकारीमा आवद्ध धेरै महिलाहरूबाट सिंचाईको अभावमा बसन्ते मकै खेती गर्न नपाएको गुनासो आउने गरेको बताउँछिन् । ‘सिंचाइको लागि हामीले वडा र पालिकामार्फत मोटरको लागि पहल गरिरहेका छौं ।’ अध्यक्ष खड्का भन्छिन् –‘ढकेरी क्षेत्रभरी बसन्ते मकै खेती विस्तार गरेर हरा भरा बनाउने प्रयासरत छौं ।’ ढकेरी क्षेत्रका केही किसान करिव डेढ सयदेखि दुई सय फिट तलसम्म बोरिङ गाडेर सिंचाइ गरिरहेका छन् ।

अहिले एउटा बोरिङबाट ४ देखि ६ जना किसान मिलेर सिँचाई गरिरहेको र त्यही बोरिङ पनि अनुदानका लागि धेरै ठाउँमा धाएर ल्याउन सफल भएको राप्ती सोनारी ९ ढकेरीकी कमला विष्ट बताउँछिन् । करिब एक महिना बढी समय सम्मको डौडधुप पछि भैरह्वा लुम्विनी भुमिगत जलसिंचाइ ब्यवस्थापन कार्यालय रूपन्देहीले बोरिङ र मोटर उपलब्ध गराएपछि अहिले धेरै राहत भएको विष्टको भनाई छ । उनी भन्छिन् ‘हाल १८ वटा बोरिङ र मोटरबाट म लागायत केही किसानले सिंचाइ गर्नपाउँदा धान पनि सप्रिएको छ, अझ धेरै किसानलाई सिंचाइ पुगेको छैन ।’

शाखा नहर विस्तार नहुँदासम्म सिक्टा सिंचाइको पानी नलाग्ने राप्ती सोनरी ९ ढकेरीमा बोरिङ र मोटरको आवश्यकता तथा माग बढिरहेको छ । तर थोरै मात्रामा अनुदानमा आएको मोटर प्रत्येक बर्ष वडाको समन्वयमा पालै पालो वितरण गरिरहेको राप्ती सोनारी ९ का वडा सदस्य रिता बस्नेतको भनाई छ ।सिक्टा सिंचाइको ४५ किलोमिटर मूल नहर निर्माण सम्पन्न भएको दुई वर्ष बितिसक्दा पनि पश्चिम मूल नहरको ३३ हजार ७६६ हेक्टर कमान्ड क्षेत्रमध्ये सिधनिया शाखा नहर भन्दा अन्य शाखा–प्रशाखा नहर निर्माण हुनसकेको छैन । शाखा नहर विस्तार हुन नसक्दा राप्ती सोनारीको बालापुर, ढकेरी लगायत अन्य क्षेत्रका किसानहरू पनि सिँचाइबाट वञ्चित भएका छन् ।