खोज

कपिलवस्तु, ५ जेठ । अत्यास लाग्दो मधेसको गर्मी । काखे छोरा बोकेर मुगुकी चाउली नेपाली दुई महिना देखि कपिलवस्तुको तौलिहवामा छिन् । उद्देश्य चाहिँ दोभासे तालिममा सहभागी छन । बिकटको कर्णाली प्रदेशको मुगुबाट आएकी उनलाई मधेसको गर्मीसँगै काखे छोरा भुलाउने पिर उस्तै थियो । काखे छोरा भुलाउन उनका श्रीमानले प्रयत्न त गर्थे तर छोरा आमा नभई भुल्दैन्थे । तर, चाउलीले सबै बाधा झेल्दै तौलिहवामा साङ्केतिक भाषा दोभासे तालिम पुरा गरि अब घर फिर्तीको तयारीमा छन् ।

साविकको मुगु सदरमुकाम गमगढी हाल छायाँनाथ रारा नगरपालिकामा परिवर्तित भएको छ । त्यही नगरपालिकाको वडा नम्बर ४ भागबाडामा उनको घर छ । शिक्षा शास्त्र संकाय तर्फ स्नातक तह पहिलो बर्षमा अध्ययनरत २३ बर्षीया उनका ६ बर्ष र १० महिनाका दुई छोरा छन । तालिममा छोरालाई बेला बेलामा भुलाउन सहयोग लिनकै लागी उनले श्रीमान हिमाल नेपालीलाई पनि साथै ल्याएकी छन । सुगम क्षेत्रका बहिरा नागरिकले थोरधेर शिक्षा र अवसरहरू पाए पनि दुर्गम र पिछडिएका जिल्लाका बहिरा नागरिकको अवस्था अझै पनि दयनिय रहेको उनको अनुभूति हो । तिनै अवस्थालाई नजिकबाट नियालेकी चाउली तिनका भावनालाई अभिव्यक्त गर्न सहयोग पुग्लाकी भनेर नेपाली साङ्केतिक भाषा दोभासे तालिम लिन आएको अनुभव सुनाउँछिन । “अस्पताल र सार्वजनिक कार्यक्रममा समेत बहिरा नागरिकको भावना कसैले बुझन नसकेको अनुभूति गरेकी थिए । कतिपय सम्पन्न बहिरा नागरिक पनि दोभासे अभावले केही कोहि नभएको जस्तो व्यवहार खेप्न बाध्य देखिए । तिनै पीडाहरू देखेर मलाई दोभासे बन्ने रहर जाग्यो ।” चाउलीले भनिन । एकातिर बहिरा नागरिकको भावना अभिव्यक्त गराउन सहयोग पुग्ने र अर्का तर्फ आफूलाई पनि जिविकोपार्जनमा केही सहयोग पुग्ने आशले तालिममा सहभागी भएको उनले बताईन ।

राजधानीको काठमाडौं जिल्ला चन्द्रगिरी नगरपालिका वडा नम्बर १२ बलम्बुकी अनुजा महर्जन पनि नेपाली साङ्केतिक भाषा दोभासेको तालिममा सहभागी भएकी छन । बिज्ञान संकायमा स्नातह तह प्रथम बर्षमा अध्ययनरत उनी सामाजिक कार्यमा अग्रसर रहने गरेकी छन । काठमाडौं मातातिर्थको बृद्धाश्रममा सेवा गर्न जाँदा बहिरा जेष्ठ नागरिकको भावना कसैले नबुझ्ने समस्याले उनको मन छोयो । तिनको समस्या समाधानमा थोर धेर सहयोगकै लागी उनले नेपाली साङ्केतिक भाषा दोभासेको तालिम लिने प्रण गरेर उनी तालिममा सहभागी भईन । उनको दाभासे बन्ने रुचीमा परिवारले समेत हौसला र उत्प्रेरणा दिएको उनले सुनाईन । “मेरो शैक्षिक उपलब्धी अनुसारको अवसरमा क्षेत्रमा समेत यो सिपलाई प्रयोग गर्न तत्पर रहने छु । कार्यक्षेत्रमा यो सिपको पूर्ण प्रयोग गरेर अरूलाई पनि सिकाउन प्रयत्न गर्ने छु ।” अनुजाले भनिन ।

कञ्चनपुर जिल्ला बेलौरी नगरपालिका वडा नम्बर ६ रिछाहाका धनबहादुर राना थारुका ठूला दाजुलाई सुनाई र बोलाई सम्बन्धी अपाङ्गता छ । दाजुले साङ्केतिक भाषा जाने पनि परिवारका अन्य सदस्यले सो भाषा बुझ्दैनन । दाजुको भावना अरूले बुझन नसकेपछि आफूलाई दोभासे तालिम लिन मन लागेको धन बहादुरले बताए । आफूले दाजुसँग प्राकृतिक सङ्केत गरेर केही कुरा बुझ्ने गरेको भए पनि अब तालिम पछि भने दाजुका सबै भावना बुझन सक्ने भएकोमा उनलाई खुसी लागेको छ । आफूहरूले दुई महिना सम्मको तालिममा आधारभूत रूपमा सामान्य बोलीचाली, कृषि, प्रशासन, स्वास्थ्य, शिक्षा र यातायात सँग जोडिएका बिषय बुझन र सङ्केत गर्न सक्षम भएको उनले बताए । आफ्नो पालिकामा दोभासे नभएको जनाउँदै पालिकाभरका करिब १ सय ३० जना बहिरा नागरिकलाई दोभासेको रूपमा सहयोग गर्न आफू तत्पर रहने उनले प्रतिबद्धता जनाए । उनीहरू जस्तै ओखलढुङ्गा जिल्ला सिद्धिचरण नगरपालिका ९ ज्यामिरेकी बिपना श्रेष्ठको पनि आफ्नो मिल्ने साथीको दिदीको पनि बोलाई र सुनाई सम्बन्धी अपाङ्गता छ । बिपनाले दिदी सँग साङ्केतिक भाषामा कुरा गर्न नसके पछि दोभासे बन्न रहर जागेको बताउँछिन । “अझै पनि आम नागरिकमा साङ्केतिक भाषा हुन्छ भन्ने ज्ञान छैन । आम नागरिक जस्तै बहिरा नागरिकको पनि भावना हुन्छ । उहाँहरूले पनि सो भावना अभिव्यक्त गर्न र साङ्केतिक भाषा मार्फत सबै बिषय जान्न पाउनु पर्छ ।” बिपना भन्छिन । अब बहिरा नागरिकको भावनालाई सङ्केत मार्फत प्रवाह गर्न आफू लाग्ने उनले बताईन ।

नेपाल सरकारको महिला बालबालिका तथा जेष्ठ नागरिक मन्त्रालयको सहयोगमा राष्ट्रिय बहिरा महासंघको आयोजनामा कपिलवस्तुको तौलिहवामा सुनाई र बोलाई सम्बन्धी अपाङ्गता भएका बहिरा नागरिकलाई सेवा प्रवाहमा सहजता ल्याउने उद्देश्यका साथ दुई महिने नेपाली सांङ्केतिक भाषा दोभासे तालिम दिईएको हो । तालिममा देशका अन्य जिल्लाका १५ जना र कपिलवस्तुका ५ जना गरि २० जनाले दोभासेले तालिम लिएका थिए । दुई महिना सम्म भएको तालिममा सहभागी प्रशिक्षार्थीलाई शब्द, सङ्केत, बाक्यहरू, राजनीतिक सिद्धान्तको साङ्केतिकरण, उदघोषणका तरिका, स्थानीय प्रादेशिक र संघिय सरकार सँग जोडिएका बिषयवस्तुमा तालिम दिएको तालिममा प्रमुख प्रशिक्षक कृष्ण गजुरेलले बताए । दोभासे मार्फत संवाद गर्दै उनले तालिमका सहभागी उत्साहपूर्ण रूपमा सरिक भएको र अब सहभागीलाई भविष्यमा बृहत तालिमको आवश्यकता रहेको जनाए ।
२०७८ सालको जनगणनाले देशभर बहिरा नागरिकको संख्या ५१ हजार रहेको देखाए पनि ३ लाख ५० हजार हाराहारी बहिरा नागरिक रहेको अनुमान गरिएको राष्ट्रिय बहिरा महासंघका केन्द्रीय अध्यक्ष सन्तोष केसीले दोभासे जनक पौडेल मार्फत दाबी गरे । हाल सम्म देशभर १ सय ५ जना साङ्केतिक भाषा दोभासे रहेको महासंघको तथ्याङ्क छ । देशका सबै ७ सय ५३ स्थानिय तहमै १/१ जना दोभासेको आवश्यकता रहेको अध्यक्ष केसी बताउँछन । हालसम्म सबै ७ प्रदेशका सामाजिक बिकास मन्त्रालयमा एक/एक जना, कोशी प्रदेशका १२ जिल्लामा १५ जना र देशका बिभिन्न स्थानिय सरकारले १५ जना दोभासे व्यवस्थापन गरि सकेको उनले जानकारी दिए । महिला बालबालिका तथा जेष्ठ नागरिक मन्त्रालयले दोभासे व्यवस्थापन सम्बन्धी कार्यबिधीको ड्राफ्टमा छलफल चलाएको र कार्यबिधि पारित भएसँगै दोभासे व्यवस्थापन सहज हुने अध्यक्ष केसीले बताए । तालिम लिएका दोभासेलाई सम्बन्धित जिल्लाका सम्बन्धित पालिकामा व्यवस्थापनका लागि समेत महासंघले पैरवी गर्ने उनले जानकारी दिए । à