खोज

नेपालगञ्ज ५ असोज ।

बाँकेको डुडुवा गाउँपालिका–६ आसमानपुरमा रहेको पश्चिमकै ठुलो रहेको जयेन्दु बालसुधार गह बिहीबार रातिदेखि शुक्रबार तनावग्रस्त बन्यो । कारागारमा रहेका दुइ समूहबिच एक आपसमा झगडाले उग्र रुप लियो । झडपमा परी रुपन्देहीका रुपन्देहीका सुलभ केसीको झडपमा परेर मृत्यु भयो ।

२० वर्षीय युवाको मृत्यु भयो भने १० जना घाइते भएका छन् । अहिले नेपालगन्ज नर्सिङ होममा १० जनाको उपचार भइरहेको छ । जसमा चार जनाको अवस्था गम्भीर छ । यो भन्दा एक महिना अगाडि सुधार गृहमा आगलागीको घटना भएको थियो । दुई समूहबिच झडप हुँदा आगलागी गरेका थिए । मर्यादाक्रममा एक अर्कालाई सम्मन गर्नुपर्ने भन्दै दुबै समूह भिडन्तमा उत्रिएका हुन् ।

बाँकेको बालसुधार गृहबाट झडपकै क्रममा फरार भएका २५ जना बाल कैदीबन्दीलाई सुरक्षाफौजले नियन्त्रणमा लिएको छ । शुक्रबार मध्यान्ह सम्म तनावग्रस्त बनेको बालसुधार गृहको माहोल शान्त बनेको छ । सुरक्षाफौजको अथक प्रयास पछि त्यहाँको अवस्था शान्त भएको बाँके प्रहरीले जानकारी दिएको छ ।

बर्दियाबाट छोरा भेट्न आएका तिर्थ तिमिल्सेनाले घटनाको सुइको पाएपछि छोरालाई भेट्न आएको बताए । “सुुधारकेन्द्र आफै असुरक्षित छ । यहाँ बस्ने बालकहरु कसरी सुरक्षित रहलान् भन्ने चिन्ता छ”– उनले भने, “एउटै उमेर समूहलाई उमेर अनुसार अलग अलग बस्ने ब्यबस्था गराउनु पर्छ ।”

उनी मात्र होइन् अधिकाशं बालगृहमा रहेका बालकहरुका अभिभाभवकहरु सुधार गृहमा पुगेका थिए । १६ बर्षीय छोरोलाई खानेकुरा बोकेर सुधारगृहमा भेट्न आएकी बाँकेकी निर्मला कठायतले सुधारगृहमा छोरा राख्न जोखिम भएको बताइन् । “नबिग्रिएका बच्चाहरु संगतले बिग्रिने भए । कुनै सुरक्षा छैन”–उनले भनिन् । दुइ समूहबिच बिहीबार झडप हुँदा अर्काे समूहले टाउकोमा प्रहार गरेपछि उनको मृत्यु भएको हो ।

सो गृहमा दुइ सय ५४ जना छन् । जसमा जबरजस्ती करणी जस्ता अपराधमा ११७ जना छन् । कर्तब्य ज्यान मुद्दामा २७ जना छन् । अपराधमा संलग्न बालकहरुलाई सुधार्नका लागि सञ्चालनमा आएको सो बालगृहमा अहिले १६ देखि १८ बर्ष सम्मका एकसय ७३ जना छन् भने १८ बर्ष पूरा भएका ४३ जना छन् । १४ बर्ष मुनिका १४ जना छन् । अधिकाँश
बालकहरु सबै कर्तब्य ज्यान, जबरजस्ती करणी जस्ता अपराधमा संलग्नहरु छन् । बालबिज्याई (अपराध) गर्नेलाई कारागारमा राख्दा झन् बिग्रिन्छन् भने मान्यताका आधारमा त्यस्ता बालबालिकालाई बालसुधार गृहमा राखिन्छ ।

सुधार गृहमा पटक पटक आपराधिक घटना भइरहेका छन् । सुरक्षा बलियो नहुँदा बालगृहबाट बालबालिका भाग्ने क्रम पनि हुँदै आएको छ । सुधारगृह सुविधाका हिसाबले अब्बल छ । खेलकुददेखि पढाई नियमित रुपले हँुदै आएको छ । सुधारगृहमा संघसंस्थाको लगानी पनि देखिन्छ । तर बाल सुधारगृहमा बस्ने बालकहरुमा डर र अनुशासनको कमीका कारण बालसुधार गृहमा आपराधिक क्रियाकलाप बढेको देखिएको छ । स्वास्थ्य समस्या भएका उपचार गराउने आफ्नै चिकित्सक छैनन् । “सबैकुराको सुविधा छ । पोशाक बिनाको प्रहरी भएकाले पनि उनीहरुमा डर नै भएन, जे गरेपनि कसैले केही गर्दैन भन्ने कुराले मनोबल बढायो”– सुधारगृहकी इन्चार्ज काउचाले भनिन्, “नयाँ संरचना बनेपछि बस्ने ठाउँ प्रयाप्त भएको छ । तर उमेर पुगेका र नपुगेका बालकहरु एकै ठाउँमा राख्दा चुनौती छ । सुरक्षा बलियो छ, तर प्रहरी पोशाकमा छैन, हतियार देखाउन पाइदैन । पिटने कुरा भएन । डर भन्ने चिज नै रहेन ।” बाल सुधार गृहको ब्यवस्थापनको जिम्मा युनिसेफ नामक गैरसरकारी संस्थाले लिएको छ भने सुरक्षाको जिम्मामा नेपाल प्रहरी खटिने गरेको छ ।

त्यहाँ १६ जना प्रहरी सादा पोशाकमा कार्यरत छन् । सुधारगृह प्रशासनले कारागारमा राख्न अनुरोध गर्दा पनि मानवअधिकार पक्ष देखाएर उनीहरुलाई सुधारगृहमा राखिदै आइएको थियो । मानवअधिकारको हिसाबले बालमैत्रीपूर्ण ब्यवहार नै उनीहरुका लागि घातक हँुदै गएको देखिएको छ । कानुन ब्यवसायी वसन्त गौतमका अनुसार बालअधिकार ऐनमै १८ वर्षमुनिको उमेरमा अपराध गरेका बालकहरुलाई उमेर पुगेपनि कारागार नपठाउने ब्यवस्था रहेको छ । “सुधारगृह भन्नु नै सुधार गर्ने ठाउँ हो । बिगतमा कानुनले नगर्नु भन्ने काम गरेका बालकहरुलाई सुधार्ने प्रयास हो”– बालअधिकारकर्मी सिद्धराज पनेरुले भने, “यस्ता बालकहरुलाई दीर्घकालीनरुपमा सुधार्नका लागि राज्यले लगानी गर्नु आवश्यक छ ।”

स्थानीय जेके सिंहले साढे चार बिघा जग्गा दिएपछि सरकारले नै विभिन्न चरणमा बालसुधार गृहको भवन निर्माण गरिदिएको थियो ।

२०७५ भदौ महिनादेखि युनिसेफ नाम गरेको गैरसरकारी संस्थाले बालसुधार गृह व्यवस्थापनको जिम्मा लियो । केन्द्रीय कारागार विभागले अन्य कैदी जस्तै खानको लागि बजेट पठाउने भए पनि सम्पूर्ण सन्चालन भने उक्त गैरसरकारी संस्थाले नै गर्दै आएको छ । बालसुधार गृह सन्चालन भए पनि सरकारलाई हस्तान्तरण भएको छैन ।