खोज

बुटवल, १६ असार ।

सामान्य सावधानी अपनाउन चुक्दा दीर्घरोगीको संख्या बढ्दो छ । खानपान र जीवनशैलीमा ध्यान नदिंदा प्रत्येक दिन बिरामीको चाप बढेको हो । मानिसहरु आफ्नो शरीरमा रक्तचाप, मधुमेहको सही नियन्त्रणमा ध्यान नदिनेको गरेको तथ्याकले पुष्टि गर्दछ । यसैको उपज दीर्घरोगहरु मृगौला, कलेजो, क्यान्सर हुने सहिद धर्मभक्त राष्ट्रिय प्रत्यारोपण केन्द्रका कार्यकारी निर्देशक डा पुकारचन्द्र श्रेष्ठले बताए ।

नेपालमा अंग प्रत्यारोपणको कुनै बेला सेवा नहँुदा उनी विदेशमा गएर अध्ययन गरे । मृगौला फेल भएका ९० प्रतिशत मानिस ३ महिनामा नेपालमा मर्छन् भनेर डब्लुएचओले २००८ मा निकालेको प्रतिवेदनबाट निकै गम्भीर भएको उनी बताउछन । नेपालमा नै यो सेवा चलाउनुपर्छ भनेर उनी ६ वर्ष प्रत्यारोपणको तालिम लिन बेलायतमा लिन गए । एक जना मृगौला खराब भएको बिरामीले ५० हजार मासिक डाइलोसिसमा खर्च गर्नुपर्ने त्यो बेलाको बाध्यत्मक अवस्था उनको मानसपटलमा अहिले पनि छ । ‘धेरै संघर्ष गर्नुपर्यो’—डा. श्रेष्ठले भने । दक्ष प्राविधिकसंगै धेरै कानुनी जटिलताहरुलाई सच्याउन धेरै समय लागेको उनले बताए ।

महगो शुल्क तिरेर डाइलासिसबाट आशिक हुँदै पुर्णरुपमा निःशुल्क डाइलोसिस सेवा नेपालमा सम्भव भएको उनले बताए । निःशुल्क डाइलोसिसको अभियानसंगै प्रत्यारोपणमा बिशेष ज्ञान दिने काम भयो । यसमा बिरामीहरुको सोच अघि बढाउन प्रत्यारोपण २०७३ सालदेखि पुर्णरुपमा सरकारबाट निःशुल्क घोषणा भयो ।

‘प्रत्यारोपणको बिकल्प डाइलोसिस होईन’— उनले भने । प्रत्यारोपण गरेकाहरुको जीवन बढ्छ । एक मुठी पानीले बिरामीको सास बढ्ने र कठिन हुन्छ । नेपाल सरकारले डाइलासिस निःशुल्क गरेको छ । जसको मूल्य वर्षमा २ लाख ५२ हजार खर्च हुन्छ । दुई वर्षको खर्चबाट प्रत्यारोपण गर्न सकिन्छ । पाँच लाखमा मृगौला प्रत्यारोपणमा खर्च हुन्छ जुन निःशुल्क रहेको छ । डाइलोसिसमा हुने खर्च वा उपचार प्रविधिहरुमा हुने खर्च रोक्न सके यो लगानी देशलाई समृद्ध बनाउनतर्फ लगाउन सकिन्छ । नेपालमा प्रत्यारोपण सफलताको प्रतिशत ९९ प्रतिशत रहेको उनले दाबी गरे । स्वस्थ मानिसले अंगदान गर्न सक्छ । एउटा परिवारभित्रको सदस्यले अंग दान गर्ने व्यवस्था रहेको थियो तर अहिले यसको दायरा बढाईएको छ । जुन संसदमा आठ वर्षदेखि पहल गरेर कानुन बनाउन सफल भएको उनले बताए ।

आफन्तहरुको ५२ जना नाताबाट प्रत्यारोपण गर्न सकिने प्रावधान छ । देशभर प्रत्येक वर्ष मृगौला प्रत्यारोपणको माग ३ हजार जनाको आउने गर्छ । जबकी केन्द्रमा भने हप्ताको ४ जनाको गरी वर्षको २ सय जनाको प्रत्यारोपण क्षमता छ । ‘अब सबै प्रदेशमा प्रत्यारोपण सेवा चलाउन जरुरी छ’— उनले भने । अहिले पोखरा, सुर्खेत र धनगढीमा प्रत्यारोपणको सेवा छ भने हेटौडा र विरगंजमा सुरु गर्ने तयारी गरिहेको उनले बताए ।

अब बुटवलमा पनि शुरुवात जरुरी रहेको उनले बताए । प्रत्यारोपणको तथ्याक हेर्दा सबैभन्दा धेरै ३ नम्बर प्रदेश र दोस्रो नम्बरमा १ नम्बर प्रदेशमा रहेको डा. श्रेष्ठको भनाई छ । नेपालमा भएकामध्ये मृगौला प्रत्यारोपण गर्दा ५० जोडीहरुबीच म्याचिङ एक्सचेन्ज भएको उनले बताए । विदेशीको सहयोगमा कलेजो प्रत्यारोपण समेत गर्दै छ । जुन बढीमा १५ लाख खर्च हुने गर्छ । अंग दान गर्नेमा ८० प्रतिशत महिला छन् भने लिनेमा भने पुरुषको संख्या ७० प्रतिशत छ । यसरी हेर्दा अंगदाताहरुमा पुरुषहरु कम र महिलाहरु बढी छन ।

मस्तिष्क मृत्यु पश्चातको अंगदानबारे सचेतना जरुरी

मस्तिष्क मृत्युपश्चात अंगदानबारे आम मानिसहरुमा चेतना अभाव हँुदा दाताको संख्या बढ्न नसकेको कार्यक्रममा बक्ताहरुले दाबी गरेका छन । एउटा दाताको स्वस्थ्यको बारेमा ग्यारेन्टी, कानुनी , प्राविधिक जटिलता कम गरेर प्रत्यारोपणलाई प्रभावकारी बनाउनुपर्नेमा उनीहरुले जोड दिए ।

सहिद धर्मभक्त राष्ट्रिय प्रत्यारोपण केन्द्र, स्वस्थ्य मन्त्रालयको सहयोगमा संजिवनी हेल्थ मिडिया प्रालि र नेपाली हेल्थले शनिबार बुटवलमा गरेको मस्तिष्क मृत्यु पश्चातको अंगदानमा सम्बन्धी कानुनी ब्यवस्था र कार्यान्वयनको अवस्था विषयक अन्तत्र्रिmया कार्यक्रममा एक जना मस्तिष्क मृत्युपश्चात आठ वटा अंग अन्य मानिसलाई उपयोग हुन सक्ने हुदा पनि यसबारे आम नागरिकलाई सचेतना जगाउदै कार्यक्रम समुदायस्तरमा लैजानुपर्ने सुझाव दिए ।

केन्द्रका कार्यकारी निर्देशक डा पुकारचन्द्र श्रेष्ठले ठुलो जनसंख्या भएको देशमा अहिलेसम्म २ हजार २ सय जनाले मात्र मृत्युपछि अंगदान गर्ने घोषणा गरेको बताए । ‘हामी बिस्तारै अभियान देशब्यापी गराउछौ’— उनले भने । छोटोसमयमा एक हजार जनाको प्रत्यारोपण सम्पन्न गर्न सफल भएको दाबी गरे । नेपालमा प्रत्येक वर्षको १ हजार जनाको मस्तिष्क मृत्यु हुन्छ । जसबाट ८ हजार अंगहरु प्राप्त गर्न सकिने सम्भावना छ । नेपालमा निकै थोरैले मात्र यसको प्रत्यारोपणमा उपयोग भएको छ । ‘एउटा मस्तिष्क मृत्यु भएकोबाट आठ जनाको जीवन दान दिनसक्छ’—उनले भने ।

केन्द्रकी सिनियर कन्सल्टेन्ट मृगौला रोग विशेषज्ञ डा कल्पना श्रेष्ठले अंगदान गरेको ब्यक्तिको परिवारलाइ बुझाउन धेरै कठिनाई देखिएको बताए । अंग दान गर्न तयार हुनेको विषयमा सरकारले प्राथमिकता नदिएको उनले बताइन् । जबकी २ वर्षसम्म अंग प्रत्यारोपण गरेको ब्यक्तिको परिक्षण निःशुल्क गरिएको उनले जानकारी दिइन् । मस्तिष्क मृत्युपछि २४ घण्टाभित्र सुरक्षित राखेर प्रत्यारोपण गर्न सकिने सम्भावना रहेको छ । यो मापदण्ड अनुसार नै वितरण गरिन्छ । जसमा प्राविधिक म्याचिङ भएको प्राथमिकता बढी छ ।

लुम्बिनी प्रदेश सभाका प्रदेश सदस्य भोज प्रसाद श्रेष्ठले आम नागरिकको स्वस्थ्यको विषयमा तीन तहकै सरकार गम्भीर भएर लाग्नुपर्ने बताए । नीतिगत समस्यालाई समाधान गरेर सेवा बिस्तारमा सरकारी अस्पतालहरुको ध्यान जानुपर्ने उनले बताए । बुटवल उपमहानगरपालिकाका नगरप्रमुख खेलराज पाण्डेयले बुटवलबाट स्वस्थ्यको क्षेत्रमा अभियान थाल्न जरुरी रहेको बताए । आम्दा जापानको सहयोगमा बुटवलको आम्दा अस्पतालमा क्यान्सर, न्युरोसर्जन सेवा सुरु गर्न छलफल चलाएको उनले बताए । हाल ९ वटा रोगहरुमा स्थानीय पालिकाले सहयोग गर्दै आएको उनले बताए ।

कार्यक्रममा प्रत्यारोपण विशेषज्ञ दिपेश श्रेष्ठ, डा शक्ति बस्नेत, नेपाली हेल्थ अनलाईनका सम्पादक रामप्रसाद न्यौपानेलगायतले समाजमा प्रत्यारोपणको बारेमा सचेतना जगाउने, प्रत्यारोपण खेलकुद गतिविधि चलाउँदै आएको बताए । देशभरमा ७७ वटा स्थानमा डायलोसिस सेवा रहेको छ । केन्द्रबाट ३ सय ५० जना नर्स र चिकित्सकहरुलाई तालिम दिईएको उनले बताए ।